Deze voeten tonen hoe mensenrechten worden geschonden in Europa

Het is zeker niet de eerste film die Christine Pawlata over de vluchtelingencrisis maakte. Eerder maakte ze de 2Doc Kort: Brief aan de Rechter, over een boer in Frankrijk die aangeklaagd werd omdat hij vluchtelingen hielp. En ze werkte mee aan de documentaire Shadow Game, waarin gevluchte tieners gevolgd worden tijdens hun reis door Europa.

In de films staan de illegale pushbacks van de grenspolitie centraal: vluchtelingen die bij het oversteken van de grens worden opgepakt en met veel geweld worden teruggestuurd. In de 2Doc Kort: Zonder Schoenen overleef je niet, steekt de menselijkheid van de hoofdpersonen Lorena en Gian Andrea – die op een plein in het Italiaanse Triëst de voeten van vluchtelingen verzorgen – schril af tegen de wanpraktijken van de grenspolitie in de Europese landen.

"Ik las over Lorena en Gian Andrea en de stichting Linea d’ombra die ze hebben opgericht. Samen met een aantal andere vrijwilligers gaan ze elke dag naar het plein waar vluchtelingen aankomen die de Balkanroute hebben overleefd, waar Lorena hun voeten verzorgd. Gian Andrea is 84, hij was vroeger leraar filosofie op de middelbare school. Lorena is 70 en werkte voor haar pensioen als psychotherapeut.

Ze gaan ook regelmatig naar Bosnië om mensen te helpen die zich langs de route bevinden. Soms komen ze op dat Italiaanse plein mensen tegen, die ze maanden geleden in Bosnië in de vluchtelingenkampen hebben ontmoet. Dat gebeurde ook terwijl wij aan het filmen waren, dat was een heel emotioneel moment."

"Er waren zo veel gruwelijke verhalen waar we uit moesten kiezen. Echt iedereen die als vluchteling de grens over probeert te komen, krijgt te maken met excessief geweld. Momenteel zijn het vooral jonge jongens, maar op andere momenten zijn het ook families die de grens overkomen. De jongens die we treffen waren vaak nog minderjarig bij vertrek, wanneer ze door grenspolitie worden gepakt, worden ze in elkaar geslagen, gemarteld en teruggestuurd.

Bijna iedereen die ik heb gesproken, heeft zulke gewelddadige pushbacks meegemaakt. En zoals Lorena in de film vertelt, deze mensen proberen het tientallen keren. Ik heb niet geschuwd om de gruwelijke beelden die er waren te laten zien, het was vooral een uitdaging om uit al die verhalen te kiezen."

"Er is een heel groot verschil tussen een illegale pushback of een deportatie. Een deportatie gebeurt in een legaal kader, daar zijn zeker ook problemen mee maar het is een heel ander verhaal. Het grootste probleem is dat de meest basale rechten van de mens niet gewaarborgd worden. Het is absoluut waanzinnig dat de pushbacks überhaupt gebeuren, want het zijn gewoon illegale praktijken.

Zonder dat deze mensen de kans krijgen om asiel aan te vragen, worden ze in elkaar geslagen en teruggestuurd. Daarbij ontbreekt volledig toezicht of controle van de Europese Unie. Ik verbaas me dat hierover zo weinig bekend is. Vaak weten we nog wel zich afspeelt in Griekenland, niet wat gebeurt aan andere Europese grenzen zoals Kroatië, Italië en zelfs Frankrijk. Een wettelijk kader bestaat maar de controle, van wat er aan de grenzen gebeurt, mist.

Ik vraag me bijvoorbeeld af hoe het kan dat iemand als Ali, een jongen van begin twintig, overlijdt aan sepsis aan zijn voeten. Hoe is het mogelijk dat niemand de barmhartigheid had om zijn voeten te amputeren, om gewoon zijn leven te redden nadat zijn schoenen waren afgepakt door de Kroatische grenspolitie?"

"En net als in die film, heeft Gian Andrea te maken gekregen met criminalisatie van hulp aan vluchtelingen. Ik heb dat verhaal niet in de film verwerkt, maar Gian Andrea is aangeklaagd nadat hij op zijn naam geld ontving via Western Union voor een vluchtelingenfamilie die tijdelijk bij hem logeerden.

De vader van die familie kreeg geld doorgestuurd van zijn broer, maar kon dat niet ophalen omdat hij geen geldig identificatiebewijs had. Gian Andrea heeft dat geld toen voor hem opgehaald, maar werd daarvoor aangeklaagd omdat hij mee zou werken aan illegale migratie. Omdat ze solidair zijn met een ander."

"In 2015 kwam vluchtelingenproblematiek een tijdje heel veel in de media. Europese media profileerden zich als een soort hoeder van de mensenrechten. Duitsland liet een miljoen vluchtelingen binnen en je kon toen nog door Hongarije heenreizen. Ik herinner me nog goed de beelden van de stations, waar veel mensen op af kwamen om de vluchtelingen te helpen. Die gooiden zowat knuffels op hen.

Daarna kwam het moment dat Europa zelf op massale schaal mensenrechten ging schenden naar mijn mening, en was in de media totaal geen interesse meer in deze verhalen. Ik heb het zelf meegemaakt dat mijn ideeën werden afgewezen omdat media geen verhalen meer wilden over vluchtelingen. En dat terwijl de tragedie nog steeds speelt en nu binnen Europa nog veel heftiger is dan in 2015.

Het keerpunt was de EU-Turkijedeal, die op 18 maart 2016 werd gesloten, waarin bepaald werd dat mensen die in Griekenland aankwamen teruggestuurd werden naar Turkije. En Italië, dat eerder actief bezig was met het redden van mensen op de Middellandse Zee, maar een deal sloot met de Libische kustwacht. Vervolgens liet de Libische kustwacht die mensen gewoon verdrinken – als ze niet teruggestuurd werden naar de kampen waar mensen in erbarmelijke omstandigheden leven. In de Libische vluchtelingenkampen is je leven ook niet zeker, ze staan bekend om de stelselmatige martelingen die er plaatsvinden.

Gelukkig is er nu wat meer aandacht voor de problemen, onder andere ook door de laatste aflevering van Frontlinie van Bram Vermeulen, waarin hij de pushbacks aan de Europese grenzen toont. Ik hoop ook zeker dat ik met mijn film kan bijdragen aan meer solidariteit en aandacht voor deze schrijnende verhalen."