'We zijn de menselijke maat kwijt in het vreemdelingenrecht’

Frederiek de Vlaming was verbijsterd toen kabinet Rutte-IV viel over de kwestie rondom gezinshereniging voor mensen die voor oorlog op de vlucht zijn. "Ik vond het echt verschrikkelijk dat van het lot van deze groep mensen een politiek spel wordt gemaakt. En dat terwijl we het hebben over een heel klein aantal mensen die nog recht zou hebben op hereniging." Als criminoloog is De Vlaming gespecialiseerd in internationaal strafrecht, en zet ze zich sinds eind jaren zeventig in voor organisaties die de belangen behartigen van mensen op de vlucht.

Na haar werk als onderzoeker en docent bij de Universiteit van Amsterdam, werkt De Vlaming momenteel als projectleider bij De Regenboog Groep. Die organisatie verleent hulp aan de meest kwetsbare personen in Amsterdam, waaronder ongedocumenteerden. Samen met andere organisaties stelden ze een brief op aan de schrijvers van verkiezingsprogramma’s, met de boodschap: breng de menselijke maat terug in het asielbeleid.

"De Universiteit van Amsterdam heeft op verzoek van De Regenboog Groep een juridische analyse gemaakt waarin het immigratiebeleid en de wetgeving van de afgelopen 25 jaar is beschreven. Hun conclusie is dat we steeds meer mensen zien die geen verblijfsvergunning krijgen vanwege een steeds restrictiever wordend beleid. Daardoor wordt de groep mensen die langdurig ongedocumenteerd is steeds groter."

"Het onderzoek begint bij de invoering van de Koppelingswet in 1998. Dat betekende dat je geen aanspraak meer had op sociale voorzieningen als je geen regulier verblijf hebt in Nederland. Als je langer dan drie maanden in Nederland bent zonder geldige verblijfsvergunning ben je ‘illegaal’, of ongedocumenteerd. Je mag niet werken en je hebt geen recht om een bankrekening, een verzekering of wat dan ook te openen.

Sindsdien zijn we regelingen gaan afschaffen die nog enige mogelijkheid gaven op een verblijfsvergunning. Een van de belangrijkste is de bevoegdheid van de staatssecretaris om mensen vanwege schrijnende omstandigheden alsnog een verblijfsvergunning te geven. Dat gold tot 2019. Daardoor is er nu geen instrument meer voor een uitvoeringsorganisatie als de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst, red.), om mensen die niet meer onder een beleid of een regeling vallen, alsnog een verblijfsvergunning te kunnen geven."

"Zeker, de wetgeving wordt steeds restrictiever waardoor we met z’n allen in een soort van kramp zitten waar we niet meer uitkomen. Een groep asieladvocaten heeft twee jaar geleden een publicatie uitgebracht waarin zij concluderen dat uitvoeringsorganisaties geen ruimte meer hebben om te handelen.

Zij zeggen dat er in het vreemdelingenrecht eigenlijk een soort toeslagenaffaire gaande is doordat de IND en rechters geen instrumentarium hebben om de menselijke maat te hanteren. Er wordt zo groepsgewijs gedacht dat er voor de individu geen kans meer is."

"Ik stoor me vooral aan de onwaarheden die de wereld ingeslingerd worden. Dat zien we nu bijvoorbeeld bij de nieuwe partijleider van de VVD, Dilan Yeşilgöz-Zegerius, die de problematiek van immigratie heel schijnbaar bewust onwetenschappelijk en onnauwkeurig framet. Dat vind ik heel ernstig en daarin wordt ze gesteund door een steeds grotere groep.

Toen het kabinet Rutte-IV viel over het onderwerp van gezinshereniging vond ik dat heel schokkend. Dat het kabinet valt over een onderwerp dat eigenlijk zo klein is, we hebben het namelijk over een klein aantal mensen dat nog recht zouden hebben op hereniging (10.915 nareizigers in 2022, red.). En het is maar een klein gedeelte van het totaal aantal migranten waar we mee te maken hebben (bijvoorbeeld 108.000 ontheemden uit Oekraïne en 129.000 migranten van binnen de Europese Unie in 2022, red.).

Je zag de emotionele reactie van Van der Burg op het moment dat het kabinet viel. Hij zei: we doen zo ons best. En dat wordt ons onmogelijk gemaakt. Dat heb ik echt zelf ook gemerkt in het werken met het ministerie en de IND. Dat men best wil kijken naar waar ruimte is. Maar dat het, ja, door de val van het kabinet weer helemaal terug is geplaatst in de tijd."

"Mensen met visie en oprechtheid. Het gesprek moet opengebroken worden. Je hebt mensen nodig die zich sterk genoeg voelen om dit soort problematieken met een gedegen internationale visie aan te pakken. Natuurlijk zijn de problemen ingewikkeld en heel groot, en deze zullen alleen maar groter worden de komende jaren. Dus dan heb je juist mensen die nodig die een open en eerlijk debat kunnen leiden. 

De groep ongedocumenteerde mensen die in Nederland met weinig rechten leeft, hoort een plek te krijgen in de samenleving. Voor een aantal mensen moeten we de verblijfsrechtelijke situatie oplossen, dat ze niet meer illegaal zijn.

Er blijft dan natuurlijk altijd een groep mensen bij wie dat niet zal lukken, maar waarvoor je dan toch voorzieningen beter moet regelen. Mensen moeten onderdak kunnen hebben, goede toegang tot gezondheidszorg... Het leven als ongedocumenteerde zal de komende jaren steeds ingewikkelder worden. Denk bijvoorbeeld aan hoe contant geld verdwijnt. Hoe gaan ongedocumenteerde mensen dan overleven? Dat gaat nog heel ingewikkeld worden."

"Veel mensen weten niet dat dit probleem bestaat, ook mensen die het wel zouden moeten weten. Door het gebrek aan kennis is er echt heel veel onbegrip en ongelijkheid.

Neem bijvoorbeeld Surinamers op leeftijd die hier zonder papieren leven. Dat zijn vaak mensen die hier al heel lang zijn. Ze zijn opgegroeid met het portret van Koningin Juliana in de klas, hebben Nederlands moeten leren, hun kinderen en kleinkinderen wonen hier. Maar als opa of oma illegaal is, dan zijn dat echt hele pijnlijke verhalen. Terwijl we een gezamenlijke geschiedenis hebben die de problematiek een extra pijnlijke context geven: namelijk die van een koloniaal en slavernijverleden.

De noodzaak dat Nederland heel zorgvuldig met deze groep omgaat is daardoor nog groter, en dat maakt het dubbel pijnlijk dat het niet goed geregeld is. Dat we daar niets aan doen, vind ik onbegrijpelijk, dat je zo ahistorisch dit soort problematiek kan benaderen. We hebben met Suriname een bijzondere historische band, en dat zou in het vreemdelingenrecht tot uiting moeten komen."

"Een tijd geleden las ik De Vluchteling, de Grenswacht en de Rijke Jood van Arnon Grunberg. In het boek onderzoekt hij onder meer het binnenwerk van IND en COA. Dat levert een genuanceerde en persoonlijke beschrijving op van de mensen die werken bij deze uitvoeringsinstellingen."