Hardop muziek luisteren in de trein, luid bellen op straat. Opdringerigheid is vaak negatief. Maar collectief Het Paradijs belicht in theatervoorstelling 'Vormen van opdringerigheid' een andere kant: toenadering zoeken.
‘Vormen van opdringerigheid’ zie je op rondreizend theaterfestival Parade, waarvan Human dit jaar mediapartner is. Klik hier voor meer informatie.
Nog maar net afgestudeerd, en meteen een tour op de Parade. Mimecollectief Het Paradijs greep deze kans met beide handen aan. Al is het wel een flinke klus om met zo’n grote groep, in een hele korte tijd een voorstelling te maken.
We spraken ze bij de laatste repetitie. Een spannende dag, want een dag later vertrokken ze naar de Parade in Rotterdam.
Spel/concept/vormgeving/productie:
Sue-Ann Bel - Jasper Koopmans - Len Pillen - Santino Slootweg -
Ivar Schutte - Jurriaan de Vos - Luuk Weers - Vincent van Woerkom
Eindregie/concept/tekst: Ko van den Bosch
Het wordt hard werken vandaag, maar de groep heeft er zin in. Vooral nadat Vincent van Woerkom binnenkomt met een banner van zes bij drie meter. Het is de foto voor de voorstelling, die aan de tent op de Parade komt te hangen. ‘Wat een boevenkoppen!’ zegt een van de spelers. ‘Ik heb mezelf nog nooit zo groot gezien,’ zegt een ander.
Vandaag maken ze de voorstelling af. Spannend dus, want de dag erna is het showtime. ‘De taart is net gebakken en we serveren hem meteen,’ grapt Vincent.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
In de repetitieruimte staat een bus. Tenminste, het lijkt op een bus. Twee rijtjes stoelen staan naar het publiek gericht. Aan de stoelen zijn rode buizen bevestigd, die omhoog steken. Het moeten de stangen waar je je aan vast kunt houden in de bus voorstellen. Een grote, bruine stoel staat rechts vooraan. Die is gereserveerd voor de buschauffeur. Aan weerszijden van de toneelvloer staan twee paar banden.
De voorstelling speelt zich af in deze bus. ‘Gedurende de busreis ontstaan opdringerigheden,’ zegt Vincent. ‘Eerst wat letterlijk, later abstract en heftiger, intenser.’
Tekst gaat verder onder de afbeelding
‘We kwamen op dit thema doordat Ko van den Bosch een script heeft geschreven, op tafel legde, en zei: “Jongens, dit is een script: Vormen van opdringerigheid. Lees het maar.” En eigenlijk vonden we het allemaal te gek. We konden het meteen op onszelf toepassen. Ko heeft zich dus eigenlijk aan ons opgedrongen,’ zegt Vincent.
‘In onze voorstelling laten we een soort algemene opdringerigheid zien die iedereen wel kent,’ zegt Santino Slootweg. ‘Bijvoorbeeld iemand die te luid belt in de trein, of iemand die teveel plaats inneemt.’
Dat wordt op de vloer wel duidelijk. Spelers zetten hun voeten op stoelen, staan te dicht op elkaar, wringen zich langs elkaar heen. De buschauffeur steekt een sigaret op, waarna een passagier overdreven begint te hoesten.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Wat opdringerigheid precies inhoudt, is het collectief nog aan het ontdekken tijdens het maken van deze voorstelling. ‘Eigenlijk presenteren we dit jaar op de Parade Vormen van opdringerigheid: part one,’ vertelt Santino. ‘Ko heeft een avondvullende voorstelling voor ons geschreven, maar op de Parade kun je geen avondvullende voorstelling spelen.
‘We hebben dus stukjes uit het script gepakt, maar ook zelf veel materiaal toegevoegd.’ Tijdens het spelen van de voorstelling op de Parade gaat dat vooronderzoek door. De groep wil de definitie uitwerken, om volgend jaar een avondvullende voorstelling te maken en spelen.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
De busschauffeur remt te hard
Dat opdringerigheid meerdere kanten heeft, werd al snel duidelijk in hun onderzoek. ‘Opdringerigheid is heel breed,’ zegt Santino. ‘En opdringerigheid gaat eigenlijk veel meer over degene die het bestempelt als opdringerig, dan degene die het gedrag vertoont.
‘Het heeft heel erg met een grens te maken. Als het gedrag gemiddeld is, dan is het niet opdringerig. Maar zodra het daar boven of onder zit, dan gaan we daar iets van vinden. Een kind dat hier bijvoorbeeld heel hard gaat huilen, vinden we ontzettend opdringerig. Terwijl je het in een speeltuin weer niet opdringerig vindt. Het is heel afhankelijk van context.’
‘En waaruit ontstaat de opdringerigheid?’ vraagt Vincent zich af. ‘We merkten dat het vaak te maken heeft met de noodzaak om contact te zoeken met elkaar. Dat je tot iemand wil komen. Als iemand heel erg vervelend aanwezig is in de metro, is dat dan omdat diegene door iemand gezien wil worden? Of erkenning wil dat hij er is?’
Dat komt ook terug in de voorstelling, zij het op bizarre wijze. ‘Mag ik iets vragen?’ vraagt een passagier, waarna die vervolgens een onafgebroken betoog houdt over ‘hot yoga’, zonder ook maar één vraag te stellen. ‘Ik heb een burn-out!’ schreeuwt de mede-passagier terug. ‘Weet jij wel wat ik slik?’
Het is even stil in de bus.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
‘Ik zat eerst op de gedachte van de negatieve opdringerigheid die voor de hand ligt. Dat je ruimte inpikt van iemand anders,’ zegt Jasper. ‘Maar anderen zeiden dat er ook een andere kant is.
‘Die andere kant werd omschreven als de ‘zomerse onweersbui’. Dingen die je ineens overvallen, en dat kan ook iets tofs zijn. We proberen in de voorstelling niet alleen de negatieve kant te laten zien, maar ook andere kant van opdringerigheid.’
‘Het gaat in de voorstelling heel erg over toenadering zoeken,’ vult Vincent aan. ‘Ik ben hier, ik ben aanwezig. En ik dring me op. Of dat positief of negatief is, ligt aan de situatie.’
Acteur Len Pillen kan daar uit eigen ervaring over meepraten. ‘Ik heb acht maanden met een hersenschudding thuis gezeten, en merkte dat ik op een gegeven moment echt eenzaam was. Toen ik ergens mijn handschoenen was vergeten, ging ik ze een dag later zoeken. Ze lagen nog waar ik ze had achtergelaten. Direct zei ik dat tegen een willekeurige meneer: “Wow, mijn handschoenen lagen er nog!”
‘Ik ging heel opdringerig contact zoeken met die man. “Ik zit eenzaam thuis en ik heb geen contact met mensen, en nu wil ik dat heel graag delen”. Dat is zo opdringerig van mezelf.
‘En toen begreep ik opeens die verhalen op sociale media. Ik wilde dit eigenlijk op Instagram zetten, zodat mensen konen meemaken dat ik mijn handschoenen had gevonden. Dat ze er na een dag nog lagen. Wat een onzin, who cares ? En daarin merkte ik dat het heel erg gaat om die erkenning.’
Tekst gaat verder onder de afbeelding
‘Wat ik de kracht van mime vind, is dat je het absurder kunt maken,’ zegt Jasper Koopmans. ‘Het is een overtreffende trap, je kunt uitpakken zonder woorden te gebruiken. Dat vind ik de meerwaarde.’
‘Mime zelf is heel breed,’ zegt Santino. ‘Je hebt abstracte mime-kunstenaars, die bijvoorbeeld dingen in musea doen. En je hebt acteurs uit teksttoneel die heel fysiek een rol spelen. Alles daartussen zou je eigenlijk mime kunnen noemen, als je dat op de mime manier doet.
‘In ons collectief zie je dat die negen mensen dat hele spectrum vullen. We hebben stukken met tekst, fysieke abstractie, een dansje met een knipoog. De vormen die wij gebruiken zijn heel breed, en daardoor toegankelijk.
‘Maar niet laagdrempelig. Verschillende lijnen lopen door elkaar heen die eigenlijk hetzelfde verhaal vertellen. Die zijn gestapeld op elkaar voor vakgenoten interessant. Maar een visueel ingesteld iemand vindt de beelden te gek, een tekstueel iemand vindt zijn houvast aan de teksten.’
Ondertussen wordt de chaos in de bus groter. De buschauffeur slaat een passagier in elkaar, een andere passagier maakt gretig selfies met het slachtoffer.
Visueel is het stuk zeker. Spelers rennen in het rond, stoelen worden omver gegooid, stangen worden uit de stoelen getrokken. De banden rollen over de vloer. En dat is de druppel.
‘Uiteindelijk crasht de bus, en maken we misbruik van de crash om tot elkaar te komen,’ zegt Vincent. ‘En of dat dan opdringerig is… Misschien is deze toenadering oprechter.’
Tekst gaat verder onder de afbeelding
De bus crasht
Écht contact maken missen de spelers ook in hun dagelijks leven. ‘Negen van de tien keer ontstaat meteen een gevoel van “je moet iets van me”, als je iemand in de rij aanspreekt. Al gaat het over de dag, of het weer,’ zegt Len. ‘Opeens ben je opdringerig.
‘Wij komen allemaal uit een dorp of kleine stad, en ik merk hoe langer ik in Amsterdam ben, hoe meer ik me afzonder om mijn eigen ding te doen. Dus hoe meer mensen er zijn, hoe individueler het wordt.’
‘Het klinkt heel afgezaagd, maar kijk om je heen,’ zegt Santino. ‘Je ziet eigenlijk alleen maar mensen met oordoppen in, die kijken naar hun telefoon als ze op straat lopen. Ook in de trein of in de tram, in de bus. Er zijn weinig mensen die elkaar aankijken of met elkaar praten.’
Tekst gaat verder onder de afbeelding
‘Hoe vaak kijk je mensen aan, en zeg je gedag voordat je naast ze gaat zitten in de trein?’ zegt Santino. ‘Ik plof meestal gewoon neer, pak een boek, oortjes in: afgesloten. Niet tegen me praten.
‘Vandaag zat ik naast iemand die vertelde dat ze voor een onderzoek naar het ziekenhuis moest, en eigenlijk best nerveus was. We hebben een heel mooi gesprek gehad. Ik denk dat ik haar veel rust heb gegeven, maar het bracht mij ook iets om dat contact aan te gaan.’
Ook het fysieke contact is veel minder. Dat mag van Vincent veranderen. ‘Het is zo'n ding als je iemand per ongeluk aanraakt, dan krijg je meteen een "sorry, sorry". Ook in de trein. Het klinkt een beetje gek als ik dat zeg, maar eigenlijk vind ik het best wel fijn om die vreemde aan te kunnen raken, als ik ernaast zit.
‘Het heeft denk ik te maken met de ontspanning die dan fijn is,’ zegt Jasper. ‘Je probeert je anders allebei in te houden.’
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Zouden we juist opdringeriger moeten zijn? Om meer contact met de mensen om ons heen te krijgen? ‘We hebben in het repetitieproces wel benoemd dat we misschien meer opdringerigheid nodig hebbent,’ zegt Vincent. ‘Ik denk het wel.
‘Als iemand tegen je gaat praten in de trein, vind je dat in eerste instantie misschien niet zo prettig. Misschien ervaar je het als opdringerig. Maar als daar uiteindelijk een mooi gesprek uit ontstaat, denk ik dat die opdringerigheid goed is.’
‘En de wereld wordt zo veel speelser, als je "ja" zegt tegen die opdringerigheid,’ vult Santino aan. ‘Als je je gewoon met die ouders van dat gillende kindje bemoeit en zegt: “Oh wat vervelend, je zou wel het gevoel hebben dat heel de trein kijkt.” En ondertussen heb je een leuk gesprek.
‘Het "ja" zeggen en het in contact treden mogen we echt meer opzoeken. Ik weet niet of we dat opdringerig moeten doen, maar ik vind wel dat we contact meer aan mogen gaan.’
Tegen het einde van de repetitie is het chaos op het toneell. Tussen stoelen, stangen, banden en zelfs een Maxi-Cosi, vinden de passagiers elkaar. In slow-motion bewegen ze naar elkaar toe, omringd door spullen van de crash. Ze tillen elkaar op, ze houden elkaar vast, helpen elkaar overeind en trekken elkaar uit het wrak.
Den Haag: 8 juli t/m 10 juli
Utrecht: 29 juli t/m 4 augustus
Amsterdam: 19 augustus t/m 25 augustus
Human is dit jaar mediapartner van de Parade. Alle zondagen van de Parade kun je onderin de Theatertoren naar Date de Denkers. Op 9 en 10 juli worden in Den Haag nieuwe Brainwash Talks opgenomen die je kunt bijwonen. Op 25 augustus geeft Stine Jensen onderin de Theatertoren de talk ‘Geluk voor Ongelovigen’.
Ook zochten we samen met de Parade elke zondag twee voorstellingen uit, die je met korting kan bezoeken. Voor maar twintig euro koop je het Human-pakket dat toegang geeft tot het terrein en twee geselecteerde voorstellingen. De pakketten bevatten onder andere de voorstellingen van Scapino Ballet Rotterdam, The Smartphone Orchestra en Collectief het Paradijs. Bekijk alle pakketten hier.