Stereotypen doorbreken, dat is het doel van regisseur Shamira Raphaëla. Haar nieuwe film Lenno & de Maanvis vertelt het verhaal achter een jongetje met omgangsproblemen. Afgelopen week won hij de IDFA Award voor beste kinderdocumentaire.

Gefeliciteerd, je hebt de IDFA Award voor beste kinderdocumentaire gewonnen! Hoe voelt dat?

‘Daar kan ik kort over zijn: ik vind het super! Ik ben ontzettend blij en wil ook de crew en vooral Lenno (10) en zijn vader heel erg bedanken. Als zij mij niet zo dichtbij hadden toegelaten had ik deze film nooit kunnen maken.’

Waarom wilde je Lenno & de Maanvis maken?

‘Er bestaat een vooroordeel over kinderen die in moeilijke situaties opgroeien of omgangsproblemen hebben. Het is een stereotype: een vader met tattoos en een agressief zoontje. Mensen denken dan al snel dat ze weten hoe het zit. Ik wilde de backstory vertellen. Er zijn al genoeg zoetsappige kinderfilms, dus ik vond het belangrijk om een documentaire te maken die rauw en soms heftig is. Kinderen die niet in het perfecte gezin opgroeien moeten ook in beeld worden gebracht, zodat er meer begrip is voor jongetjes als Lenno wanneer ze later groot en niet meer zo schattig zijn. Over een paar jaar is het heel moeilijk om met een bepaalde zachtheid naar deze jongens te kijken. Nu kan dat nog.’

Dat jongetje waar ze op het schoolplein misschien een hekel aan hebben omdat hij zo vervelend is, heeft namelijk een verhaal.

wie moet de film volgens jou echt zien?

‘Voor kinderen die in een vergelijkbare situatie zitten, is het fijn om te zien dat ze niet de enige zijn. Ze zien op tv vaak een ideale gezinssituatie, en kunnen zich daar niet altijd in herkennen. Maar ook kinderen die juist uit stabiele en welvarende gezinnen komen moeten deze film zien. Dat jongetje waar ze op het schoolplein misschien een hekel aan hebben omdat hij zo vervelend is, heeft namelijk een verhaal. Misschien voelen ze dan meer empathie voor hem. Ten slotte kunnen volwassenen die deze film zien op een andere manier gaan kijken, voorbij hun vooroordelen. Bijvoorbeeld naar de vader van Lenno, die heel erg zijn best doet om Lenno op te voeden, maar die dat niet altijd lukt. Die onmacht en liefde wilde ik laten zien.'

Hoe past Lenno & de Maanvis bij je eerdere films?

‘Ik ga in mijn werk op zoek naar momenten waarop stereotypen worden doorbroken. Ik zoek grenzen op en probeer de kijker een oncomfortabel gevoel te geven. De ruzie in Lenno & de Maanvis is bijvoorbeeld erg ongemakkelijk om naar te kijken, het is een achtbaan van emoties. Er zitten momenten in waarop de kijker over de hoofdpersonen denkt: moet ik ze nou haten of moet ik van ze houden? Ik speel dus met de moraal van de toeschouwer. Je keurt af wat ze doen, maar door de manier waarop ik het verhaal vertel, begrijp je ze ook. Die confrontatie is belangrijk. Dan ga je kijken naar je eigen oordelen.’

Waarom heb je voor Lenno gekozen?

‘Ik ben naar een basisschool gegaan voor kinderen met omgangsproblemen. Ik was op zoek naar kinderen met een interessant verhaal en Lenno stak gelijk zijn hand op: “Dan moet je bij mij zijn!” Hij ziet zelf in dat zijn positie anders is dan die van andere kinderen, dat is heel knap. En ik ben op zijn enthousiasme afgegaan. Het geeft hem kracht om de hoofdpersoon te zijn. Hij wordt altijd weggezet als het probleem, nu kon hij een keer de ster zijn.’

Welke rol speelt de maanvis?

‘Toen ik bij Lenno thuiskwam vertelde hij over zijn aquarium. Hij kan niet goed over zijn gevoelens praten, maar hij kon wel goed vertellen over de maanvis: dat hij agressief lijkt maar eigenlijk een hele normale vis is. Toen heb ik de vergelijking gemaakt, want ik dacht: eigenlijk ben jij net als die vis.’

Je regisseert ook tv-programma's. Hoe verschilt dat met het regisseren van een docu?

‘Mensen denken vaak dat documentaire veel moeilijker is. Maar een verhaal maken dat er eigenlijk niet is, is moeilijker dan een verhaal maken van een interessant onderwerp met een prachtige cinematografie. Voor Expeditie Robinson zat ik bijvoorbeeld met twaalf uitgehongerde mensen op een eiland, en soms gebeurde er dan helemaal niks. Toch moet er aan het eind van de dag een uitzending zijn. Documentaire maken is een marathon, maar reality-tv is sprinten.’

Je zegt dat je best idealistisch bent. Zien we dat terug in Lenno & de Maanvis?

‘Ik vind het belangrijk dat mensen zichzelf kunnen herkennen op tv. Het moet een afspiegeling van de samenleving zijn en daar schiet tv vaak tekort. Lenno & de Maanvis geeft aandacht aan een achtergestelde groep, dus in die zin is het een idealistische film. Kinderen als Lenno worden vaak veroordeeld en ik vind het belangrijk dat deze verhalen ook verteld worden. Juist omdat ze niet de mainstream zijn en in de marge van de samenleving leven.’

Waarom wilde je een kinderdocumentaire maken?

‘Kinderen missen het filter dat wij als volwassenen hebben. Dat vind ik mooi. Het zelfbewustzijn is nog niet zo ontwikkeld waardoor het puurder is. Bovendien zijn kinderen de toekomst. Het is dus belangrijk dat we hen leren anders naar elkaar te kijken, zonder vooroordelen. Kinderfilms moeten thema’s aansnijden die daarop aansluiten.’