In vergankelijkheid schuilt ook schoonheid

Wanneer de lente komt
En als ik dan al dood ben
Zullen de bloemen net zo bloeien
En de bomen zullen niet minder groen zijn dan het vorig voorjaar.
De werkelijkheid heeft mij niet nodig.

Het waren deze zinnen uit het gedicht ‘Wanneer de Lente komt’ van Fernando Pessoa, dat hij schreef in 1915, die de inspiratie vormden voor de korte film die Mirte Hartland maakte met collega woordkunstenaars Sjaan Flikweert en Jörgen Gario. Een visueel, auditief en poëtisch verhaal over hoe we denken en praten over de dood in een mix van spoken word, muziek, dans, videokunst en 'een flinke portie troost'.

Sjaan Flikweert kennen we nog van haar Spoken Word Sessie in Het Concertgebouw in 2019 en Mirte Hartland zien we in een fonkelnieuwe serie Spoken Word Sessies, in september op NPO 2 Extra, waarin ze haar stuk 'Doka' speelt, zoals ook te zien en te horen in de korte film. Ook in het kader van Een Doodnormale Podcast, waarin het gesprek over doodgaan en rouw wordt gestimuleerd, legden we Hartland een aantal vragen uit haar korte film voor. 

"Dat was de basisvraag van onze research, toen we met dit project begonnen. Kun je oefenen met doodgaan, en dan echt oefenen met je eigen dood. We wilden zien of we vertrouwd konden raken met onze eigen uitvaart. Vandaar dat we in de film ingelijste foto's van onszelf op een grafkist vol met bloemen zetten.

Wat ik mooi vind aan het gedicht van Pessoa is de vreugde die hij voelt bij het besef dat zijn dood volstrekt onbelangrijk is, dat de bloemen net zoals vorig jaar gewoon zullen bloeien. Hetzelfde komt naar voren in 'Tuin', het gedicht van Rutger Kopland, waarin hij stelt dat zijn tuin hem totaal niet nodig heeft. 

Wat dat betreft is het een lesje in nederigheid. Ons ego wil graag vasthouden aan het idee dat onze plek belangrijk is, terwijl dat niet zo is. Het is fijn dat je er bent, daar niet van, maar je hoeft niet vast te houden of te streven naar een idee van je eigen onsterfelijkheid."

"Juist ook door het maken van deze film hebben we dierbare gesprekken gevoerd. Jörgen interviewde zijn moeder, ik mijn ouders en oom en Sjaan haar zoon en vader. Ik kan dit soort gesprekken iedereen aanraden, want dat doen we echt te weinig.

Maar we doen het niet zo snel. Mijn oom heeft toen ik klein was zijn vrouw verloren door een auto-ongeluk. Omdat ik toen zo jong was, hebben we er nooit over gepraat, maar ik heb tijdens mijn opgroeien altijd dat verdriet gevoeld in mijn familie. Voor deze film ben ik met hem gaan zitten en hebben we het er voor het eerst echt over gepraat. 

Eigenlijk gek dat we het gesprek uit de weg gaan, terwijl de dood de andere kant is van dezelfde medaille van het leven. En uit de gesprekken van Sjaan met haar zoontje Saro, die gelooft dat hij terugkomt als een dier na zijn dood, sprak ook een zekere mate van speelsheid." 

"In het gesprek dat ik voerde met mijn ouders, gaf mijn vader aan dat hij graag 120 zou willen worden en als het even kon dat hij een optie zou nemen op nog eens 120 jaar. Dat heb ik zelf niet zozeer. Ik vind het ook mooi dat het op een gegeven moment stopt. 

Ik snap het dan ook wel als mensen juist niet hechten aan het leven. Maar we leven nou eenmaal in een cultuur dat we allemaal moeten willen leven. Terwijl in de film therapeut Eva Wolf juist aangeeft dat er in het leven ook hele geldige redenen zijn om niet te willen leven. 

Ik maak dan ook een onderscheid tussen hechten aan het leven en houden van het leven. Want in hechten aan het leven schuilt ook het idee dat het niet voorbij mag gaan. We hebben een obsessie met dat we jong moeten blijven, terwijl ik vind dat er ook een bepaalde mate van schoonheid zit in het voorbijgaan. In mijn gedicht in de film benadruk ik dat ook. Je wil iets vasthouden, maar terwijl je dat probeert, is het al voorbij."

"Ik durf wel te zeggen dat ik niet dagelijks met de dood bezig ben, per se. Hoewel tijdens het maken van de film natuurlijk wel. En mijn lichaam is elke dag bezig met doodgaan, maar niet bewust ben ik ermee bezig. Hoewel ik wel af en toe stil sta bij mijn eigen sterfelijkheid. 

Ik denk ook dat hoe ouder je wordt, hoe meer je ermee bezig bent. Eva, die 78 is, vertelde ook dat ze al aan het voorrouwen is voor haar vrienden. En dat je op die leeftijd rouwkaartjes krijgt waar je vroeger geboortekaartjes ontving.  Als je ouder bent, zit de dood meer naast je op de bank. Nu heb ik dat nog niet. 

Hoewel ik me ook niet meer super super jong voel, zoals ik dat deed tot pak 'm beet mijn 35ste. Het besef is er nu wel dat ik geen zeeën van tijd heb. Uiteindelijk wordt dat een kleine plas aan tijd. Maar dan wel heel mooi geconcentreerd plasje. Al met al vind ik dat er te weinig waardering is voor mensen met een hoge leeftijd. Door onze obsessie met jeugd en jong zijn, is er ook een afkeer van ouderdom. Terwijl daar zoveel wijsheid en kennis zit."

"Ik ben super atheïstisch opgevoed, en met super bedoel ik het rotsvaste geloof van mijn ouders dat god niet bestaat en dat je na je dood ook echt weg bent. Ik denk daar inmiddels anders over en geloof ik meer in zoiets als wat Saro, het zoontje van Sjaan, vertelt in de film.

Hij gelooft niet dat je na de dood naar de hemel gaat, maar wel dat je ziel doorleeft in iets anders. In wezen gebeurt dat ook, als je tot as wederkeert, toch?!

Ik weet het ook niet precies natuurlijk, maar ik voel wel wat voor reinicarnatie, en dan niet zozeer 'ik' die doorleeft, maar een plek waar je energie en liefde doorgaat in een andere vorm. Ik geloof in ieder geval niet dat alles zomaar stopt."