Deze man had het Europese beeld van de islam kunnen veranderen

Is hij een vredige theoloog die de islam en Europa dichter bij elkaar wil brengen, of is hij een fundamentalistische moslim? Een vraag die veel gesteld werd over de invloedrijke Zwitser Tariq Ramadan. Ramadan werd in 2007 in Nederland binnengehaald als inspirator en verbinder, om bruggen te bouwen tussen Europa en de islam, en groeide snel tot een groot spiritueel leider voor velen. Maar niet lang daarna werd hij weggezet als een oplichter en zakkenvuller en kon hij weer vertrekken.

Nog steeds is voor sommigen niet duidelijk of Ramadan een bruggenbouwer of juist een bedrieger is. In de podcast De Zaak Ramadan gaat Stine Jensen hierover met verschillende mensen in gesprek, onder andere met de Franse schrijver en journalist Caroline Fourest. Ze schreef een boek over Ramadan, Frère Tariq, na al zijn boeken te hebben gelezen en talloze lezingen van hem te hebben geluisterd. Voor haar bestaat er geen twijfel over Tariq Ramadan: “Deze man is een narcistische fundamentalist, met een groot talent om te manipuleren en intimideren.”

Dit gesprek is een uitwerking van het interview van Stine Jensen met Caroline Fourest, uitgevoerd voor De Zaak Ramadan, vertaald uit het Engels. Luister de podcast nu in je favoriete podcast-app.

© Jean-François Paga

Wat dan bijvoorbeeld?

"Tariq Ramadan is de kleinzoon van Hassan al-Banna, de oprichter van de Moslimbroederschap (een radicale en conservatieve moslimorganisatie, red.). Hij had als doel een totalitair regime in de naam van de islam te bewerkstelligen.

Het is natuurlijk oneerlijk om Ramadan gelijk te bestempelen als fundamentalistisch moslim, alleen omdat zijn opa dat was. Maar als je luistert naar de lezingen van Ramadan, hoor je dat hij zijn opa omschrijft als een held, iemand die je zou moeten adoreren en respecteren. Ik heb de opname twee of drie keer geluisterd, en hij sprak geen enkel kritisch woord over zijn opa."

Wanneer ontmoette je Ramadan voor het eerst?

"In datzelfde jaar zat ik in een debatprogramma met Ramadan op televisie. Ik kreeg daarna veel beledigingen naar me toegestuurd van mensen die hem toen al volgden, omdat ik Ramadan geconfronteerd had met het feit dat hij niet de waarheid vertelde. Daarom twijfelde ik toen mijn uitgever me vlak daarna vroeg of ik een boek over Ramadan wilde schrijven. Ik wist dat ik daarmee niet alleen Ramadan op de stang zou jagen, maar ook de mensen die achter hem stonden.

En daarnaast wist ik dat ik beschuldigd zou gaan worden van islamofobie. Voor iemand zoals ik, een linkse denker die strijd voor gelijkheid en tegen racisme, was dat moeilijk. Ik wist dat ik vrienden zou verliezen. Tot dan toe onderzocht ik het religieuze rechts en de anti-abortus beweging. Daarmee stond ik aan de ‘goede kant’. Maar bij precies eenzelfde onderzoek naar een fundamentalistische moslim, word je gezien als islamofoob."

© Mehdi Fedouach/ANP Foto

Toch besloot je het boek te schrijven. Was het veel werk?

"Het was een enorm project van negen maanden werk, waarin ik luisterde naar opnames van bijeenkomsten en al zijn boeken en vele interviews die hij had gegeven las.

Van het begin af aan wilde ik hem, ieder dag dat ik eraan werkte opnieuw, het voordeel van de twijfel geven. Maar aan het eind van de meeste dagen, werd me steeds weer duidelijk dat er een patroon was in wat Ramadan uitdroeg. Dat zijn toespraken volzaten met onderliggende boodschappen, die je pas begrijpt als je alles van hem leest en zijn netwerk kent.

Slechts heel af en toe is hij wel duidelijk over wat hij bedoelt. Tijdens een van zijn tv-debatten zei hij bijvoorbeeld dat je niet naar openbare zwembaden moet gaan, omdat je daar dingen ziet die je niet mag zien, waarmee hij vrouwen in bikini bedoelt. Maar voor het grootste deel is hij veel subtieler. Pas als je alle losse puzzelstukjes bij elkaar legt, zie je dat hij een fundamentalistisch moslim is."

Hoe reageerde Ramadan op het boek?

"Hij beschuldigde me van islamofobie, zoals verwacht. En hij zei dat er veel fouten in stonden en dat dingen uit context waren gehaald. Maar in het boek, dat vierhonderd pagina’s beslaat en zevenhonderd voetnoten bevat, wordt die context juist precies duidelijk gemaakt.

Toen ik jaren later op televisie met Ramadan over het boek in discussie ging, kon hij eigenlijk maar één onjuistheid aanwijzen, namelijk dat de tijd van een treinreis tussen Genève en Parijs die ik had genoemd, niet klopte."

Eigenlijk had je precies gedaan wat Ramadan altijd zei, namelijk dat je zijn boeken moest lezen om hem te begrijpen.

"Klopt. Hij gebruikte het argument dat mensen zijn boeken niet hadden gelezen vaak om wat hij zei te verdedigen, terwijl ik zijn boeken juist gebruikte om aan te tonen dat hij met dubbele tong sprak. Maar deze man heeft gewoon geen respect voor de waarheid. Dat is niet alleen politiek, omdat hij een fundamentalistisch moslim is, maar het is ook iets persoonlijks. Hij heeft een narcistische persoonlijkheid, met het talent om mensen te manipuleren en te intimideren.

Een voorbeeld van die intimidatie, was bij een vrouw die aangifte wilde doen van seksueel misbruik door Ramadan. Ik had haar doorverwezen naar een advocaat om te kijken of ze een zaak had. Vlak na het gesprek met die advocaat is ze achtervolgd en met de dood bedreigd als ze met de aangifte door zou gaan. Pas jaren later, toen tijdens de #MeToo-beweging ook andere vrouwen met verhalen over Ramadan naar buiten kwamen, durfde ze aangifte te doen."

Kwam je naar aanleiding van je boek in aanraking met de Moslimbroederschap, of met andere volgelingen van Ramadan?

"Ik ontving honderden berichten per dag, waarin ik anti-feministisch werd genoemd en vooral anti-islamitisch. Maar het vreemde was dat veel van die berichten altijd binnenkwamen vanaf een bepaald tijdstip, en stopte op een bepaald tijdstip. Het leek bijna mechanisch.

Later hoorde ik van een ex-minnaar van Ramadan, dat hij mensen betaalde om mij en zijn andere vijanden te beledigen, en dat hij daarin samenwerkte met zijn netwerk van de Moslimbroeders."

Ramadan kwam in 2007 naar Nederland, lang nadat jouw boek over Ramadan verschenen was. Maar geen enkele feminist ging de strijd tegen hem aan. Sterker nog, ze verdedigden hem. Hoe was dat voor jou?

Dat was vrij pijnlijk. Dat extreme moslims hem verdedigden kan ik begrijpen, ook al ben ik ertegen. Maar dat linkse feministen en seculieren door Ramadan gefascineerd raakten en achter hem stonden, dat was ontzettend frustrerend.

Ik was zelf een van de mensen die hem verdedigde. In Nederland ben je als feminist namelijk bijna automatisch ook links en streef je naar multicultiraliteit. Is dat anders in Frankrijk denk je?

"Ik denk dat wij een sterkere traditie hebben van seculier universalisme: de gedachte dat er universele mensenrechten zijn die voor iedereen gelden, niet gebaseerd op kerk en religie. Maar ook hier wil je als feminist tolerant en open-minded overkomen. Je denkt in termen van minderheden tegenover meerderheden.

Alleen als je naar het wereldtoneel kijkt, moet je je afvragen wie er echt dominant is. Je kan een minderheid zijn in cijfers, maar nog steeds een tiran zijn. Je kan slachtoffer zijn van racisme, en tegelijk vrouwen verkrachten of gewelddadig zijn tegen iemand die homo is. Dus ik vind het belangrijk om niet alleen te kijken naar wie de minderheid of meerderheid is, maar om alert te blijven op de vraag: wie wil over het lichaam en het leven van andere mensen heersen?"

Inmiddels heeft Ramadan nog weinig volgelingen en zijn er niet veel mensen meer die hem verdedigen. Waarom denk je dat Ramadan in eerste instantie toch zo omarmd is?

"Na 9/11 verlangden we zo naar een charismatisch persoon, die een brug kon slaan tussen Europa en de Arabische wereld. En Ramadan deed alsof hij die persoon was. Hij had de mogelijkheid om de manier waarop mensen naar de islam kijken in Europa te veranderen.  

Maar wat hij deed, was mensen manipuleren en ze de richting van het Moslimbroederschap op duwen. Seculiere moslims ‘nepmoslims’ en ‘verwesterde moslims’ noemen. En verkondigen dat het Moslimbroederschap, dat dus een totalitaire islam nastreeft, het middelpunt is van de islam. Hiermee is Ramadan een levend geschenk geworden aan populistische en rechtse partijen."

Luister De Zaak Ramadan

Luister de afleveringen van De Zaak Ramadan nu via je podcast-app.

Ook interessant