Jan Terlouw is nog lang niet moegestreden. In aanloop naar zijn verjaardag is zijn aandacht dan ook vooral gericht op de cruciale klimaattop in Glasgow. Want het gaat nogal ergens over: de toekomst van onze jeugd.

Voor HUMAN reden genoeg om hem thuis op te zoeken in zijn bosrijke woonplaats Twello. "Kijk, de natuur gaan we niet ten onder brengen, maar onszelf in een heel slechte positie brengen, daar zijn we goed toe in staat, hoor."

Herman Tjeenk Willink zei eerder dit jaar, toen zij hem weer opriepen om een rol te vervullen in de formatiegesprekken, dat hij het zo'n armoede vond dat ze weer bij een 79-jarige uit moesten komen. Wat vindt u ervan dat we nu bij een 90-jarige zitten?

"Ja, dat is misschien wel treurig, maar anderzijds: ik ben wel iemand die er erg mee begaan is en die er ook veel over heeft nagedacht. Dus daarom sta ik u ook graag te woord."

U woont alweer bijna dertig jaar hier op uw boerderij in het Gelderse Twello, bent omringd door prachtige natuur. Heeft u die natuur om u heen zien veranderen?

"Ja, toen ik hier kwam wemelde het van de fazanten en patrijzen. Ik zie er nu nooit meer een. Als ik grasmaaide was ik altijd omringd door zwaluwen, dat is ook veel en veel minder geworden. Vooral de roofdieren zijn in aantallen toegenomen. Meer vossen, marters, dassen."

Terug naar de overstromingen van afgelopen zomer. Weet u nog hoe dat nieuws bij u binnenkwam?

"Ik moest onmiddellijk denken aan de overstromingen van 1995, toen we enorm hoogwater in Gelderland hadden. Ik was er destijds Commissaris van de Koningin en heel veel mensen moesten evacueren. Toen kwam het nog door een enorme afvoer vanuit de bergen, van de smeltende gletsjers. Nu komt het door regen.

Dat er nu in Duitsland door regenval bijna tweehonderd mensen zijn verdronken en er daardoor ook enorme schade is aangericht in Zuid-Limburg, vind ik erg opmerkelijk. Ik dacht: wat slaat het toch toe, die klimaatverandering. Want daar komt het uiteindelijk door."

Deze zomer kwam ook een alarmerend rapport van het VN-klimaatpanel IPCC uit. Hoe kwam dat bij u binnen?

"Dat heb ik heel precies gevolgd. In de jaren negentig kwam er een heel voorzichtig IPCC-rapport waarin stond: het zou wel eens kunnen zijn dat het verbranden van fossielen een bijdrage levert aan de stijging van de temperatuur. In 2007 was het IPCC al veel directer en werden fossielen al ‘waarschijnlijk’ een belangrijke oorzaak van de temperatuurstijging genoemd.

Dat was helaas niet goed genoeg om de Kopenhagen-conferentie van 2009 te laten slagen, maar in 2014 kwam er een ronduit alarmerend rapport van het IPCC: hoogstwaarschijnlijk, bijna zeker is het verbranden van fossielen de hoofdoorzaak van de opwarming van de aarde. Dat heeft geholpen om de Parijs-conferentie van december 2015 te laten slagen. Die conferentie heeft alle landen ertoe bewogen om te zeggen: in 2050 moeten we geen CO2 meer uitstoten. Nu is de Glasgow-conferentie aan de gang en hoop ik dat ze zich gaan buigen over de vraag: hoe doen we dat dan?"

We weten toch al hoe?

"We hebben in de laatste tweehonderd jaar een wereldwijde infrastructuur gebouwd van olie-energie. Je kunt in het kleinste dorpje van de wereld een liter olie voor een redelijke prijs kopen. Dat moet dus vervangen worden tussen nu en 2050, maar eigenlijk al veel eerder, door een infrastructuur van duurzame energie. Dat is een gigantische taak. Het kan wel, maar daar zijn plannen voor nodig in Glasgow, over hoe ze dat dan gaan doen.

Het zal uiteindelijk moeten worden uitgevoerd door de industrie, maar de politiek moet het afdwingen. Dat kan de politiek, maar alleen als de mensen het willen. De mensheid moet overtuigd worden dat dit kan. Het is betaalbaar en we gaan echt niet aan armoede ten onder."

Tekst gaat verder na afbeelding

"Er wordt in Nederland al best goed nagedacht over het bestrijden van de gevolgen. Waar Nederland achter blijft is preventie"

Jan Terlouw
De overstromingen lieten zien hoe klimaatverandering er in Nederland uitziet. Wat er op sommige plekken is gebeurd is vreselijk en toch brengt dit soort gebeurtenissen mensen ook in beweging.

"Mensen zien daardoor natuurlijk helderder wat er aan het gebeuren is. Het karakter van de landbouw veranderen kost ons moeite. Dan helpt het natuurlijk als zichtbaar wordt wat de effecten zijn als we dat niet doen.

Nederland zal vooral te maken krijgen met uitdagende waterstanden. Rijkswaterstaat bereidt zich al heel erg voor op een hogere zeespiegel en heftigere rivierstromen, andere departementen denken juist al na over grotere hittegolven en het beschermen van oudere mensen tegen hitte in de steden. Er wordt in Nederland al best goed nagedacht over het bestrijden van de gevolgen.

Waar Nederland achter blijft is preventie. We moeten ervoor zorgen dat die klimaatverandering minder heftig optreedt en eerder bestreden wordt. We lopen achter op het gebied van zonne-energie inschakelen. Dat zijn we nu wel een beetje aan het inhalen, maar we kunnen ons niet op de borst kloppen dat we vooroplopen in die bestrijding van klimaatverandering tot dusver."

Begint een beter milieu bij jezelf?

"De verantwoordelijkheid ligt in de eerste plaats bij de politiek. Daar kiezen we politici voor. Om ons te leiden, om de goeie dingen te doen die de samenleving nodig heeft. Maar het is wel zo dat de politiek dat niet kan als de mensen het niet willen. Als mensen zelf ook al beginnen met minder vlees eten en minder vliegen, dan helpt dat natuurlijk. Het helpt omdat je het zelf doet, maar ook omdat je omgeving het ziet en misschien na gaat doen."

Tekst gaat verder na afbeelding

Jongere generaties lijken soms wel het gevoel te hebben dat de volledige toekomst van de aarde op hun schouders rust. Vindt u dat hoopgevend of zorgwekkend?

"Kijk naar zo'n Greta Thunberg, dat is ongelofelijk. Ze was vijftien toen ze ermee begon. Dat is toch ook wel een beetje zorgelijk, als kinderen van vijftien zich zoveel zorgen moeten gaan maken. Maar ze hebben gelijk, het gaat hén aan. Het is ook wel weer hoopgevend als zij dat doen, want het is hun toekomst. Als zij erop aandringen dat we het anders moeten doen, dan helpt dat."

Er zijn mensen die vanwege hun zorgen over het klimaat en de toekomst van de aarde, nu besluiten om geen kinderen meer te krijgen. U heeft zelf kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen. Snapt u dat soort overwegingen?

"Ik snap de zorg wel, maar ik vind het niet juist. Het is niet het hoofdprobleem. In onze welvarende staten krijgen mensen steeds minder kinderen. Welvaart brengt reductie van kindertal, je ziet het in de arme landen, waar mensen enorm veel kinderen krijgen om onderhouden te worden als ze oud zijn. Als de welvaart komt wordt het aantal kinderen minder. Spreiding van welvaart gaat dat overbevolkingsprobleem verminderen."

Je hoort weleens mensen zeggen dat de klimaatcrisis ook een crisis van de verbeelding is. Hoe ziet u dat?

"Ik denk dat de crisis voor een heel belangrijk deel wordt veroorzaakt door ons idee over economie. Namelijk: dat marktwerking zo gunstig en zo noodzakelijk is. Marktwerking leidt vooral tot winst en groei, tot nadruk op rendement en groei. Dat kun je niet blijven doen op een eindige aarde.

We zouden meer een voorbeeld moeten nemen aan hoe de natuur dat doet. Neem onze oerwouden, daar gebeurt iedere seconde ontzettend veel, terwijl het niets anders nodig heeft dan energie van de zon. Alles wordt hergebruikt. Zo zou de menselijke economie natuurlijk ook moeten draaien. Hergebruik dingen en denk niet dat alles altijd maar meer kan, want de aarde en haar grondstoffen is eindig."

"Onze economie zou meer een voorbeeld moeten nemen aan hoe de natuur dat doet"

Jan Terlouw
Volgens mij bent u een positief ingesteld mens. Uw briefwisseling met Marjan Minnesma (Urgenda) is recentelijk in een boekje uitgegeven, genaamd 'Bezorgde brieven.' Waarom toch die titel?

"Omdat we in die brieven toch onze zorg uitspreken over hoe wij handelen en dat het zo niet kan blijven, dat het anders moet. Het had ook wel kunnen heten 'Hoopgevende brieven,' want tussen de regels door kun je ook wel lezen hoe we vinden dat het anders kan.

In het algemeen heb ik een optimistische aard en zeg ik: mensen, het is oplosbaar. Ik zou in wanhoop zijn als ik als natuurkundige, wat ik ben, tot de conclusie was gekomen: het is niet meer oplosbaar. Maar dat denk ik niet. Ik denk dat het nog steeds oplosbaar is, als we maar de goede dingen doen de komende jaren en de juiste beslissingen nemen in Glasgow. We hebben moedige besluiten nodig van onze politieke leiders. Dat horen ze te doen, daar zijn ze voor."

We hebben gezien dat als politiek leiders niet die verantwoordelijkheid nemen, de rechter soms even moet ingrijpen. U noemde dat u daar eigenlijk niet zo'n fan van bent.

"Ik vind het een blamage voor de politiek, dat het nodig is. Als de rechter de regering moet dwingen om de dingen te doen die besloten zijn, dan denk ik: parlement, waar was je ook alweer voor? Voor een controle op de regering. Als oud-parlementariër doet het me pijn dat dat nodig is. Maar het ís wel nodig. En dan ben ik er blij mee dat de rechters de moed hebben om het te doen."

Bent u er zelf nog bij betrokken?

"Ik heb geen enkele directe verantwoordelijkheid, ik bekleed geen functies waarin ik beslissingen kan nemen die in de goede richting gaan. Maar ik heb wel de toevalligheid dat ik én natuurwetenschapper ben, én weet hoe de politieke kanalen lopen, én dat mijn boeken ook nog goed gelezen worden.

Dan vind ik dat ik, ook al ben ik stokoud, de verantwoordelijkheid heb om vanuit die drie disciplines zo goed mogelijk uit te dragen wat ik belangrijk vind. Want het gaat nogal ergens over: de toekomst van de jeugd, het voortbestaan van de aarde. Kijk, de natuur gaan we niet ten onder brengen, maar onszelf in heel slechte positie brengen, daar zijn we goed toe in staat, hoor."

Tekst gaat verder na afbeelding

In Glasgow worden nu onder andere afspraken gemaakt over 2030. Dan bent u 99.

Lacht. "Dat zal ik niet meer meemaken waarschijnlijk."

Nee?

"Nou ja, onwaarschijnlijk."

Hoezo?

"Omdat de meeste mensen geen 99 worden."

Dat klopt. Maar zou u het wíllen meemaken?

"Ik ben nog helemaal niet levensmoe, dus wat dat betreft..."

Hoe denkt u dat 2030 eruit kan gaan zien?

"Ik weet het niet, maar ik denk wel dat we grote veranderingen te zien gaan krijgen. De effecten van de klimaatverandering zullen steeds heftiger worden. Mensen zullen er steeds harder van schrikken en steeds meer denken: we moeten écht iets doen.

Ik denk dat we grote veranderingen gaan zien qua bestrijding van de gevolgen. Maar ik hoop ook dat we door die gevolgen eerlijk onder ogen te zien meer gaan inzetten op preventie. Die effecten van klimaatverandering moeten helemaal niet gebeuren en daar kunnen we nog steeds veel aan doen als mensheid."

Jongeren hebben afentoe last van klimaatdepressie. U noemde al dat u een overwegend positief ingesteld mens bent. Wat zou u tegen deze jongeren willen zeggen?

"Depressie helpt niks, actie helpt. Ga de straat op, protesteer, word lid van een politieke partij en oefen invloed uit op de politiek om het anders te doen. Dat helpt veel beter dan een depressie."

Ook interessant