Hoe 2,2 miljoen mensen niet worden gehoord

In de studio van NPO Radio 1 zat met een enkelband om Ramazan Alemdar. Met hortende zinnen zonder opsmuk die me ontroerden. Meer dan de aanwezige deskundigen en hulpverleners, maakte hij me afgelopen maandagavond tijdens de radio-uitzending van 'De publieke tribune' duidelijk, hoe moeilijk het is om je met een lichtverstandelijke beperking in onze samenleving met al zijn verleidingen staande te houden.

Anderhalve week eerder hadden ook Sanne Kuijpers, Johan Wielinga, Eltje de Ruiter en April Smit me tijdens de tv-opname van 'De publieke tribune' (uitzending: 2 februari, 23:00 uur - NPO 2) deelgenoot gemaakt van een voor mij grotendeels verborgen wereld. Ze vertelden in het stadhuis van Leeuwarden hun burgemeester Sybrand Buma en wethouder Herwil van Gelder* over hun worstelingen met de zo complex geworden dagelijkse werkelijkheid.

Niemand aan wie ik de afgelopen week de cijfers voorlegde die niet verbaasd reageerde, vaker nog: verbijsterd.

Ramazan, Sanne, Johan, Eltje en April, ze zijn zes van de 2,2 miljoen Nederlanders met een IQ lager dan 85. Ze zijn ook zes van de volgens onderzoek van het SCP 1,1 miljoen mensen die een laag IQ koppelen aan sociaal-emotionele problemen en zo volgens het hulpverleners- en beleidsjargon in het hokje 'LVB-er' vallen, licht-verstandelijk beperkten. Ramazan is niet de enige die in de gevangenis verzeild raakte. Hij en zijn lotgenoten zijn daar oververtegenwoordigd, net zoals in de verslavingszorg, de dak- en thuislozenzorg, de psychiatrische zorg, de schuldhulpverlening.

"Een voor mij grotendeels verborgen wereld," schreef ik net. 2,2 miljoen? 1,1 miljoen? Zo veel kunnen zich helemaal niet 'grotendeels verbergen', het zijn er te veel voor. Ze zijn dan ook iedere dag om mij heen. Op straat, in het openbaar vervoer, op de werkvloer, in de supermarkt, bij de pinautomaat. Maar ze worden meestal niet gezien, niet gehoord. Door de overheid niet, door ons niet. En als ze wel gezien of gehoord worden, ontmoeten ze vaak onbegrip en ongeduld. Omdat ze te traag hun boodschappen scannen of met een pinautomaat in de weer zijn,  omdat ze aarzelen in het verkeer, niet direct het antwoord weten op de vraag van een telefonist.

"Het kan eenvoudig met uw DigiD!" spoorde de Sociale Verzekeringsbank me laatst aan. Zo’n zin zullen de briefschrijvers hopelijk nooit meer schrijven als ze 'De publieke tribune' van zondag 2 februari hebben gezien. Wat voor hen eenvoudig is, blijkt voor een paar miljoen mensen een frustrerende puzzel te zijn. Met hun voorgeschiedenis van gepest worden, werkeloosheid, van moeite om het tempo van de samenleving bij te houden versterkt het hun gevoel er niet bij te mogen horen.

"Ik hoop dat ze er ook iets mee doen," zei Sanne aan het eind van de tv-opname. Ze doelde op de burgemeester en de wethouder, die inmiddels de zaal verlaten hadden.

"In de gevangenis kon ik mezelf reflecteren," [sic] zei Ramazan op de radio. "Door de structuur, door de geestelijk verzorgers. In de detentie heb ik het licht in mijn hart gevonden." Wat zegt het over onze samenleving, dat het nu uitgerekend de gevangenis moest zijn waar Ramazan, inmiddels 39 jaar oud, voor het eerst echt de aandacht kreeg die hij nodig had?