'Kind nog vaak inzet van strijd tussen vechtende ouders'

'Handelingsverlegen,' zo omschrijft Kalverboer het algehele gevoel dat heerst bij rechtbanken, beleidsmakers en kinderrechtenorganisaties als het gaat om complexe scheidingen (zie kader). Want hoe krijg je ruziënde ouders tot rede? Kalverboer, sinds 2016 kinderombudsman, krijgt veel vechtende ouders aan de lijn die volledig lijken te zijn vergeten dat er kinderen bij hun scheiding betrokken zijn. "Ze noemen het wel als aanleiding om ons te bellen, maar vervolgens gaat het alleen maar over de ruzie met de ex. Daar zijn wij niet voor."

De Kinderombudsman, dit jaar precies tien jaar geleden in het leven geroepen door de Tweede Kamer, controleert de overheid en uitvoerende organisaties op naleving van kinderrechten zoals vastgelegd in het VN-Kinderrechtenverdrag uit 1989. Daarbij houdt het zoveel mogelijk rekening met wat kinderen en jongeren nodig hebben of belangrijk vinden.

Van de jaarlijks tweeduizend meldingen die bij de Kinderombudsman binnen komen, staan vragen en klachten over complexe scheidingen op de derde plek van meest voorkomend, na onderwijs en jeugdzorg. Toch zijn het niet de kinderen die de Kinderombudsman het vaakst weten te vinden, maar de ouders. Een doorn in het oog voor Kalverboer, want juist ouders in complexe scheidingen staan vaak niet meer open voor wat goed is voor een kind.

Tekst gaat door onder de banner

"Er wordt over en weer met vingers gewezen," aldus Kalverboer. "Als de ene ouder zegt dat dit in het belang van het kind is, zegt de andere ouder precies het tegenovergestelde. Ondertussen wordt het kind vermalen tussen de ouders. Zodra je probeert duidelijk te maken dat zíj de grootste bedreiging voor de ontwikkeling van hun kind zijn, gaat de hoorn er natuurlijk op."

Wat Kalverboer betreft is die reflex tekenend voor hoe we in Nederland omgaan met de opvoeding van andermans kinderen. "Het aanspreken van ouders op hun gedrag is heel ingewikkeld. Ik noem opvoeding, ook bij niet complexe scheidingen, wel eens het laatste taboe dat wij nog hebben in Nederland. We kunnen het over van alles en nog wat hebben, maar als jij bij je broer of bij een vriendin ziet dat er dingen in de opvoeding gebeuren die volgens jou schadelijk zijn voor het kind, dan kan dat ter sprake brengen de familieband of vriendschap voorgoed verstoren."

"Gelukkig weten kinderen, hoewel minder vaak dan hun ouders, ons ook te vinden. Kinderen wiens ouders alleen maar vechten, kinderen die de ene ouder helemaal niet meer zien, of liever vaker naar de andere ouder willen, of kinderen die door de omgangsregeling in het weekend niet meer naar sport kunnen. Met die kinderen kijken we wat ze zelf zouden kunnen doen, of wie of wat hen zou kunnen helpen, bijvoorbeeld in geval van zo’n omgangsregeling.

Maar als ouders bij ons komen en zeggen klaar te zijn met de omgangsregeling, is dat geen taak voor ons. Wij willen altijd de kinderen zelf spreken. Ook het VN-Kinderrechtenverdrag is daar helder over: je kan geen besluit nemen over een kind wanneer je de visie van dat kind niet kent. Wat je bij hoogoplopende ruzies tussen ouders ondertussen ziet is dat een kind zo vreselijk in de knel komt, dat het bij beide ouders zegt: ik wil het liefst bij jou. Kinderen zijn loyaal, maar in loyaliteitskwesties waarbij kinderen dus de inzet van de strijd worden, zegt een kind in het uiterste geval: ik wil mijn vader of moeder nooit meer zien. Een kind kan dat werkelijk willen, of denken: als ik nu kies ben ik van het probleem af. Dat is echt heel heftig.

Het grote probleem is dat ouders vaak zo getergd zijn dat ze zich niet meer laten aanspreken of geen oog meer hebben voor wat de impact is op de ontwikkeling of het leven van het kind. Ze denken vaak dat zij als leeuwen of leeuwinnen de ontwikkeling van hun kind bewaken, terwijl hun houding juist averechts werkt. Het is goed als dat duidelijk wordt."

"Ik ben inmiddels zestig, maar in mijn jeugd was mijn beste vriendinnetje het enige kind in de klas met gescheiden ouders. In die tijd was scheiden echt iets anders en hoorde je er eigenlijk niet bij. Ik weet nog goed dat ik een tijdje geleden ergens las over een meisje dat klaagde dat zij het enige kind was van niet gescheiden ouders en dat ze het gevoel had dat juist zij er niet bij hoorde. Met andere woorden: hoe erg iets is voor een kind, hangt sterk samen met de samenleving waarin het opgroeit."

Tekst gaat door onder de banner

"Terugkomend op je vraag: ik denk dat geen enkel kind blij wordt van ouders die uit elkaar gaan, maar dat wil niet zeggen dat het altijd hun ontwikkeling in de weg gaat. Zeker niet als ouders goed met elkaar omgaan en werkelijk kijken naar wat hun kind nodig heeft. Dat ze hun kind laten voelen dat het van allebei is, eigenschappen van allebei heeft en dat die helemaal prima zijn. Ook dan kan het natuurlijk wel verdrietig zijn, maar niet alles wat verdrietig is maakt dat je er meteen beschadigd door raakt.

Wat het moeilijkste is voor kinderen in echtscheidingen die niet goed lopen is dat ze door hun loyaliteit naar beide ouders in een spagaat terecht komen. Wat je kinderen zou gunnen is dat ouders erkennen dat zij dan misschien geen partners meer zijn, maar dat hun kind wel een affectieve relatie heeft met hen allebei. Dat hun kind gewoon van allebei mag zijn."

"We proberen natuurlijk via omwegen heel veel in wetgeving te regelen. Ik ben zelf jurist en pedagoog en ik vind wetgeving prachtig, maar dit probleem vraagt iets anders. Een deel van die wetgeving is er natuurlijk al lang, zoals kinderrechten en het ouderschapsplan. Toch zien we niet minder complexe scheidingen sinds we in 2009 ouders zijn gaan verplichten zo'n ouderschapsplan op te stellen. Het gaat echt om een mentaliteitsverandering. Soms kan je dat gedeeltelijk afdwingen met wetgeving, maar ménsen moeten veranderen. Mensen moeten gaan zien dat door eigenbelang en eigen pijn, verdriet en woede, het belang van het kind soms niet helemaal voorop staat."

"Als dat tegenwoordig de maatschappelijke norm haast is, dat je niet meer je leven bij elkaar blijft, kijk dan in ieder geval hoe je dat voor kinderen zo goed mogelijk kan laten verlopen. Bijvoorbeeld door een kind van beide ouders te laten houden. We weten van bepaald gedrag dat het bijzonder schadelijk is, zoals de ene ouder die de andere ouder afvalt.

Laten we focussen op het meest schadelijke gedrag van ouders naar kinderen laten we ouders dat gaan afleren. Ik weet dat aanleren veel makkelijker is dan afleren, maar daar moet wel een bewustwordingslag komen. Scheidingen zullen niet zomaar uit onze samenleving verdwijnen. Maar we moeten wel leren hoe we schade kunnen voorkomen en schade kunnen beperken."

"We zien vaak dat wij het niet voor kinderen kunnen oplossen. Bij de Nationale Ombudsman zien ze ook vaak dat zij het niet voor ouders kunnen oplossen. We worden al heel lang met dit thema geconfronteerd en zijn niet tevreden over wat we kunnen betekenen. De komende tijd gaan we kijken welke aanvliegroute het meest effect kan hebben, maar dat de ervaringen van kinderen zelf daarin leidend zullen zijn staat vast."

Tekst gaat door onder de afbeelding

"Mijn taak als kinderombudsman is om bij alles wat ik doe de visie en het ontwikkelingsperspectief van kinderen mee te nemen. Daarom zal ik altijd kinderen vragen: hoe is het bij jou gegaan en wat had jij nodig? We zullen die complexe scheidingen moeten gaan ontrafelen. Wat ging eraan vooraf? Hoe was het voor jou op het moment dat er ruzies waren? Toen je vader of moeder voor het eerst niet meer thuis sliep? Toen je voor het eerst te maken kreeg met een instantie? En toen je voor het eerst bij de kinderrechter zat? Door die complexe scheidingen te ontrafelen krijg je hele concrete inzichten.

Ik ben als onderzoeker heel pragmatisch: als ik het zelf niet begrijp dan begrijpen anderen het ook niet. Dus hoe maak je er nu iets van waardoor je het behapbaar maakt. En dit kan daar een hele goede manier in zijn. Eigenlijk is dat een rode draad door al ons onderzoek. Of het nu gaat om kinderen met een ernstige ziekte, kinderen die een ouder in detentie hebben zitten, of kinderen die gevangen zitten in een complexe scheiding. Door al die kleine stukjes in het proces te ontrafelen, kan je wel impact hebben op het leven van een kind. Daar zoeken we altijd naar."

• De Kindertelefoon, met de kindertelefoon kun je over alles praten dus ook als je problemen hebt thuis.

• De Kinder- en Jongerenrechtswinkel, informatie en advies  over wetten en regels voor kinderen en jongeren 

• Veilig Thuis, het adviespunt en meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling.

• Kindbehartiger,  belangenbehartiger en vertrouwenspersoon voor als je ouders gescheiden zijn of gaan scheiden. 

• Villa Pinedo,  organisatie waar je terecht kan voor vragen als je ouders gescheiden zijn.