Het zal je maar gebeuren: tegen je zin opgenomen worden in een psychiatrische instelling, omdat je een gevaar vormt voor jezelf of voor anderen. Het overkomt jaarlijks 30.000 mensen in Nederland. Daarmee waren we in 2020 koploper in Europa.
Hoe kan dat? Waarom worden dwangopnames in Nederland nog zo vaak ingezet? Hoe is het om zo'n dwangopname mee te maken? En zijn dwangopnames onvermijdelijk, of is humane zorg zonder dwang en opsluiting óók mogelijk? In de radio-uitzending van De Publieke Tribune van HUMAN sprak Coen Verbraak met mensen die de dwangopname van dichtbij kennen.
Tekst gaat verder na kader
In De Publieke Tribune Radio heeft Coen Verbraak een diepgravend gesprek over een actueel onderwerp. Ervaringsdeskundigen geven een kijkje in de binnenkamers van Nederland. Luisteren staat voorop, pas daarna komt de opinievorming. Luister de podcast van De Publieke Tribune Radio via RSS, Apple Podcasts, Google Podcasts, NPO Radio 1, Spotify.
Imke Gilsing had nooit voor mogelijk gehouden dat ze gedwongen opgenomen zou moeten worden. Ze dacht dat het voor zwakke mensen en zwervers was, maar toen overkwam het haar ineens zelf. Elf jaar geleden werd ze opgenomen toen ze tijdens een retraite een psychose kreeg. Ze dacht dat ze het elfje Tinkerbel was en kon vliegen, en kon praten met haar kat. Deze zomer kwam haar boek Een Dag uit het Leven van Tinkerbel uit, waarin ze vertelt over haar psychose, de gedwongen opname en de isoleercel.
"Dat weet ik nog heel goed. Het was een roerige tijd in mijn leven. Kort daarvoor was mijn relatie van elf jaar uitgegaan, en de grond verdween onder mijn voeten. Ik raakte mijn huis en houvast kwijt, en door een reorganisatie verloor ik ook mijn baan. Dat stapelde zich op. Op aanraden van mijn baas ging ik op retraite in een spiritueel centrum in Limburg, en na een paar dagen was ik knetterpsychotisch. Ik beleefde een kortstondige affaire met iemand, en ik waande me tijdens de vrijpartij het elfje Tinkerbel uit Peter Pan."
"Ja, ik beleefde twee werelden die nacht. Ik kon vliegen, er was elfenstof, ik zag mezelf als het elfje zoals we haar kennen uit de film. En tegelijkertijd wist ik dat ik met een man in bed lag die ik daar net had ontmoet."
"De mensen van het centrum raakten in paniek omdat er geen land met mij te bezeilen was, dus uiteindelijk hebben ze mijn vader gebeld. Hij heeft me bij mijn moeder in Brabant gebracht, want hij wist ook niet wat hij met me aan moest. Er kwamen steeds mensen van de GGD langs, maar die konden weinig doen omdat ik geen antipsychotica wilde slikken, en ik pas mocht worden opgenomen als ik een gevaar was voor mijzelf. Dat was niet zo, want ik was alleen aan het rondfladderen als Tinkerbel.
Na twee weken had ik me opgesloten in de badkamer. Ik ben het nooit van plan geweest, maar ik werd gek van alle mensen die langskwamen om te kijken, dus ik riep: 'Ik ga mezelf iets aandoen.' Dat was het moment."
"Uiteindelijk ben ik vrijwillig bij mijn vader in de auto gestapt, nadat mij gevraagd was of ik wilde uitrusten in het ziekenhuis. Dat leek me inmiddels wel een goed idee. Eenmaal daar zat ik voor ik het wist in een isoleercel. Dat was verschrikkelijk. Ik werd met geweld in een hok geduwd waar ik niet in wilde."
"Ik ben nog twee weken heel psychotisch geweest, en ik heb tien dagen in die cel gezeten. Alleen."
"Ja, zowel het psychotisch zijn, als de 'zorg' die ik daar gekregen heb. Ik kwam erachter dat het iedereen kan overkomen om psychotisch te worden en in de isoleercel te belanden."
"Het was marteling en mishandeling. Je bent op het allerkwetsbaarste moment van je leven. Je bent helemaal in de war en je bent doodziek. En dan pakken ze je tegen je wil in beet en sleuren je naar een hok waar ze je in stoppen, en dan doen ze de deur dicht. Je wil eruit, dat is het enige wat je wil. Dat is geen hulp, dat is geweld. Het is liefdeloos en het maakt me nog steeds woedend. Het is de meest mensonterende en traumatische ervaring geweest die ik heb meegemaakt.
Ik heb er een levenslange angst voor de psychiatrie aan overgehouden. Als ik opnieuw ziek wordt, is mijn grootste angst niet de psychose, maar een opname. Niemand ziet je, luistert naar je, of zorgt voor je: dat is het gevoel dat het mij heeft gegeven. Dat gaat er nooit meer uit."
In de uitzending van De Publieke Tribune Radio spraken Imke Gilsing, Jeroen Zwaal en Alan Ralston met Coen Verbraak over dwangopnames in de psychiatrie.
Psychiater Alan Ralston heeft meer dan twintig jaar ervaring op de crisisdienst, en vat de dwangopname niet lichtzinnig op. "We doen wat we kunnen om iemand in de thuissituatie op te vangen, maar dat lukt niet altijd. Het is een weging die je maakt. Je moet je werk goed doen: je moet kijken en luisteren. Bij anderen ligt de kennis: moeders, naasten, personen zelf, en politieagenten die de wijk kennen."
Dat er in Nederland jaarlijks zo'n grote groep van meer dan 30.000 mensen gedwongen opgenomen wordt, heeft volgens Ralston onder andere te maken met het grote aantal bedden dat in ons land beschikbaar is. "Traditioneel hebben wij in Nederland vrij veel bedden, en aanbod schept vraag." Als er meer dwang mogelijk is, wordt er meer dwang ingezet, en worden alternatieven minder snel verkend.
Niet iedereen die een dwangopname meemaakt raakt getraumatiseerd. Onderzoek van collega-psychiater Niels Mulder onder mensen die een dwangopname meemaakten laat zien dat de helft achteraf tevreden is met de opname. Voor de ene helft is het traumatisch, voor de andere helft is het een redding gebleken. Deze resultaten beperken zich niet tot Nederland, maar worden wereldwijd gevonden. Alan Ralston: "Hoe iemand uit een opname komt, dus hoe iemand dat achteraf ervaart en of dat wel of niet traumatiserend is, heeft alles te maken met het contact en de bejegening."
Het gaat om de vertrouwensband die je opbouwt met de patiënt, dat is Gilsing met Ralston eens. "Maar voor mij staat de dwangopname, de isoleercel en de dwangmedicatie daar haaks op. Het schaadde mijn vertrouwen vanaf het eerste moment dat ik op die manier in de kliniek behandeld werd. En dat kan anders, zoals de Open Dialogue Methode laat zien."
"Het gaat uit van een oud herstelprincipe dat volledige transparantie vooropstelt: je voert geen gesprek over iemand zonder iemand. Er is geen dwang, geen opsluiting."
"Toen ik voor het eerst las dat het bestond, dacht ik: zo had ik behandeld willen worden. Dat is ook de reden dat ik mijn verhaal vertel: ik wil dat iedere psychiatrische patiënt toegang heeft tot menswaardige zorg. Daarom richtte ik de stichting de Tinkerbell Family op en startte ik samen met anderen een burgerinitatief tegen dwang in de psychiatrie."
"Absoluut. Bij de eerste tekenen van psychose gaan ze meteen naar iemand toe en door bij die persoon rustig te blijven in vertrouwen, nemen de psychotische symptomen heel vaak snel af. Dan ontstaat er meteen een vertrouwensband, in tegenstelling tot wat ik heb ervaren met de dwangmedicatie en de isoleercel. Nu word je gezien als de enge gevaarlijke gek, en zij zien de lijdende mens. Daar gaan ze mee werken. En zij zeggen: iedereen kan herstellen van een psychose."
"Ik ben nog steeds psychiatrisch patiënt. Ik ben heel vaak opnieuw ziek geworden. Ik heb de diagnose schizofrenie gekregen en ik slik antipsychotica: ik kan alle boxen aanvinken om mezelf tot patiënt te rekenen. Het heeft veel tijd gekost voordat ik dat kon accepteren."
"Ja, het is voor mij de weg naar binnen geweest. De wake-up call om met mijn eigen wonden en trauma aan de slag te gaan. Het heeft me dichterbij mezelf gebracht. Maar het is tegelijkertijd ook een verschrikkelijke ziekte. En de Open Dialogue Methode laat zien dat herstel mogelijk is, en zonder dwang en opsluiting kan. In West-Lapland zien we dat het kan, en het wordt inmiddels ook in Amerika, Japan en Australië toegepast. Dat is volgens mij de weg."
In de radio-uitzending van De Publieke Tribune van HUMAN spreekt Coen Verbraak verder met mensen die de dwangopname van dichtbij kennen. Naast Imke Gilsing en psychiater Alan Ralston schuiven ook Jeroen Zwaal en Miranda Storm aan voor het gesprek. Beluister de uitzending hieronder terug, en abonneer je op de podcast.