Hoe begin je opnieuw als je je verleden niet zomaar achter je kunt laten? De Rotterdamse Reggery Gravenbeek belandde op vroege leeftijd in de criminaliteit, raakte verwikkeld in een dodelijke schietpartij en zat zeven jaar lang vast. Toen hij vrijkwam gooide hij het roer volledig om. "Ik hoop de jongens waar ik mee werk te behoeden voor de fouten die ik zelf maakte."

Hij begon op zijn 18de drugs te dealen en belandde op zijn 21ste in een schietpartij. Nadat zijn tegenstander overleed aan zijn verwondingen, werd Reggery Gravenbeek (1985) tot twaalf jaar cel veroordeeld. Na zeven jaar kwam hij vrij en had hij niets om op terug te vallen. Geen baan, geen huis, geen diploma's.

"Ik had er geen vertrouwen meer in dat ik het zou gaan redden. Ik kon er niet mee omgaan, mijn achterstand was zó groot."

Eerst bedacht hij nog om gewoon wat meer voor zijn moeder en oma te doen, voor de mensen die eronder hadden geleden dat hij vastzat. Maar het lukt hem steeds minder om zich te motiveren.

"Totdat Martin me benaderde."

Martin Miles (1988) en Reggery waren oude jeugdvrienden uit Rotterdam-Zuid en hadden hetzelfde meegemaakt – allebei lang vast en allebei een enorme achterstand op de rest van de maatschappij na hun jaren in detentie.

"Martin had het eigenlijk nog zwaarder dan ik, want hij moest een paar jaar een enkelband dragen. Hij vroeg of ik 'm wilde joinen bij Team Enkelband, een bemiddelingsbureau dat hij had opgericht voor ex-gedetineerden en vroegtijdig schoolverlaters. Mijn verhaal kon waardevol zijn voor mensen, zei hij. Ik was heel erg sceptisch."

Waarom?

"Heel vaak zijn mensen die net vrijkomen overenthousiast, tegen het naïeve aan. Zo van: eindelijk naar buiten, werken, huisje-boompje-beestje. Ik wist dat dat in de praktijk vaak heel anders gaat. Ik dacht dat Martin ook zo iemand was die naar buiten kwam en dacht: even bedrijfje opzetten en komt wel goed.

Tot ik hem op een dag in de krant zag staan en zag dat hij wel degelijk werd erkend in wat hij deed. Ik dacht: als hij met dezelfde achterstand als ik toch iets heeft gevonden om iets van z’n leven te maken, dan heb ik ook geen excuus meer.

Toen ik rond diezelfde tijd ook nog een zoontje kreeg, kwam er natuurlijk helemaal een grote verantwoordelijkheid bij. Ik had geen ruimte meer om excuses te verzinnen of mezelf in een slachtofferrol te zetten, van: ik ga het niet redden, of: de maatschappij zit niet op mij te wachten. Toen moest ik gewoon."

"Ik had geen ruimte meer om excuses te verzinnen of mezelf in een slachtofferrol te zetten, van: ik ga het niet redden, of: de maatschappij zit niet op mij te wachten. Toen moest ik gewoon"

Reggery Gravenbeek

'Vertel gewoon je verhaal'

Reggery liep eerst nog met Martin mee, die lezingen gaf op scholen, in buurthuizen en in jeugdgevangenissen.

"Op een dag gingen we naar een middelbare school toe en zei hij: 'Jij gaat hier vandaag een lezing geven.' Hij gooide me in één keer in het diepe. Ik dacht: hoe doe ik dat? 'Vertel gewoon je verhaal,' zei hij. 'Hoe je de criminaliteit in bent gegaan, hoe je in detentie kwam, en hoe het voor jou was om vrij te komen.'"

Weet je nog hoe je je op dat moment voelde?

"Zo, ik was echt nerveus. Ze zaten me aan te staren, kenden me niet, wisten niet wat ik kwam vertellen. Maar ik merkte aan reacties dat ze bepaalde dingen aan mijn verhaal herkenden, en dat ze onder de indruk waren. Na afloop kwam een jongen naar me toe, hij bedankte me dat ik m'n verhaal had gedaan. Vanaf dat moment dacht ik: ik kan mijn negatieve verleden op een positieve manier inzetten. Toen ben ik door blijven gaan met het geven van lezingen, om te laten zien waar bepaalde keuzes toe kunnen leiden."

Naast dat je lezingen geeft maak je nu ook films. Hoe kwam je daar zo bij?

"Zodra ik op een school, in een buurthuis of in een jeugdgevangenis een lezing gaf waar op dat moment haantjes in de groep zaten, merkte ik dat sommigen geïntimideerd raakten door mijn verhaal. Sommige hadden dan bijvoorbeeld het gevoel dat ze met mij moesten levelen. Zodra ik over mijn verleden begon was het van: ja, maar dat heb ik ook  gedaan. Of zodra ik over de bepaalde keuzes in mijn leven praatte: ja, maar ik zou dat anders doen. Dat wil je niet hebben in zo’n gesprek. Ik wilde ze juist behoeden voor de fouten die ik gemaakt heb. Ik wilde niet met ze in discussie gaan of een strijd voeren van wie de grootste gangster is, of wat dan ook. Sommigen vonden het moeilijk als ik daar direct mijn persoonlijk verhaal vertelde.

Fast forward naar toen ik een keer in Amsterdam liep en door een dame werd aangesproken. Ze waren aan het draaien en een van hun figuranten was uitgevallen. Ze zei: jij lijkt op die figurant, zou je willen invallen? Ik dacht: why not? Ik ben toen gaan figureren en terwijl ik daar op de set stond raakte ik gefascineerd door wat er om me heen allemaal gebeurde. Vanaf dat moment ben ik me gaan inschrijven voor figurantenklusjes om alleen maar op filmsets te komen en zoveel mogelijk te leren en te zien. Na een tijdje dacht ik: ik wil gewoon filmmaker worden."

"Ik bedacht om een film te maken over mijn eigen verhaal, maar dan in een fictief jasje, die ik vervolgens zou kunnen gebruiken bij mijn lezingen. Daaruit is uiteindelijk in 2017 onze film De Druk gekomen, een film over het leven op straat en het maken van verkeerde keuzes. Die film maakt dat jongeren kunnen reageren op het verhaal van een fictief persoon, in plaats van op mij.

Nu laat ik vaak de film zien en ga ik na afloop met de groep in gesprek. Over wat ze hebben gezien, wat ze vinden van bepaalde keuzes die de personages maakten, wat ze zelf in bepaalde situaties zouden doen. Inmiddels laten we de film ook aan professionals zien, bijvoorbeeld binnen de reclassering, aan officieren van justitie of aan rechters. Zo krijgen ook zij veel meer inzicht in de belevingswereld van de mensen waar ze vaak mee te maken hebben."

Reggery Gravenbeek op de filmset van een van zijn films.

Team Enkelband richt zich ook op de groep vroegtijdig schoolverlaters. Die bereik je niet met lezingen op scholen lijkt me.

"Echt door mond-op-mondreclame. Doordat dat soort jongeren weet waar ik vandaan kom is het heel laagdrempelig om me aan te spreken. Ik hoef ze vaak niet eens te zoeken, ze komen vanzelf – of ouders sturen ze naar me toe. En natuurlijk, we bereiken inderdaad niet iedereen, maar als ik van de honderd jongeren een kwart weet te bereiken met wat ik doe, dan is dat gewoon pure winst.

Toch blijft het wel zo dat mijn verhaal of onze film mensen er niet van weerhoudt het slechte pad op te gaan. Het zet ze in ieder geval aan het denken. Er is een verschil tussen iemand die foute keuzes maakt omdat-ie niet beter weet, en iemand die dat bewust doet. Het is heel simpel: een gewaarschuwd mens telt voor twee. Voor de mensen die ik bereik, maak ik geen keuzes, die liggen bij hen zelf. Ik probeer ze te triggeren om na te denken: als je dit doet, kunnen dat de gevolgen zijn. Want heel vaak zijn ze zich daar niet bewust van."

Moet je mensen die je wil behoeden van een fout nog anders aanspreken dan mensen die al in de fout zijn gegaan?

"Jongeren of vroegtijdig schoolverlaters is wel een andere groep dan ex-gedetineerden inderdaad. Maar wat overal wel echt overeenkomt is dat je ze perspectief moet bieden."

Hoe doe je dat bij ex-gedetineerden? Je noemde al dat je na jouw detentie dat perspectief ook even niet zag.

"Inderdaad, als ex-gedetineerden zich bij ons aanmelden of aangemeld worden door de reclasserin, zetten wij altijd heel erg in op maatwerk. Het is geen one size fits all. We kijken naar wat iemands sterke en minder sterke kanten zijn en proberen daar op voort te borduren.

Nog niet zo heel lang geleden werd je na je detentie gewoon ergens geplaatst: ga maar de steigerbouw in, ga maar ergens schilderen. Maar als jij helemaal niet kan schilderen, dan heeft dat schilderbedrijf er niks aan, en jij als ex-gedetineerde ook niet. Op een gegeven moment gaat dat botsen en laat je dat maar zitten en gaat zo iemand weer die criminaliteit in. Wij denken dat het scheelt als je per persoon kijkt waar iemands kracht ligt om vervolgens diegene een zetje in de goeie richting te geven."

"Als jij helemaal niet kan schilderen, dan heeft dat schilderbedrijf er niks aan en jij als ex-gedetineerde ook niet. Op een gegeven moment gaat dat botsen en denk je: laat maar zitten, ik ga weer die criminaliteit in"

Reggery Gravenbeek

'Hij was mijn opvolger'

En toch, ondanks al die persoonlijke aandacht en al dat maatwerk ziet Reggery ook weleens dat mensen terugvallen. Terugvallen in oude patronen, terugvallen in het circuit. Zoals Ernon, een jongen uit zijn wijk.

"Ik ken 'm al sinds-ie klein is. Hij was een van de jongeren die vroeger altijd tegen me op keken. Toen ik vast kwam te zitten, is hij ook afgegleden en mij achterna gegaan. Hij heeft ook lang vastgezeten. Toen ik vrijkwam en na een tijdje mijn draai gevonden had en lezingen gaf, heb ik hem naar me toe getrokken. Hij doet me heel erg aan mezelf denken. Het is een jongen die het op beide manieren zou kunnen redden; hij zou het op straat kunnen redden maar zou ook gewoon op een normale manier kunnen functioneren in de maatschappij.

"Ik vond het zonde als ik hem niet naar me toe trok, ik wilde mijn ervaringen met hem delen. Hij was nog jong, liep met me mee, raakte betrokken bij onze film. Ik liet 'm op een gegeven moment meelopen met mijn lezingen. Zoals ik destijds voor de leeuwen werd gegooid door Martin, zei ik op een gegeven moment ook tegen Ernon: 'Jij gaat nu een lezing geven.' Dat ging 'm goed af, ik zag dat het hem goed deed. Je kon zien dat hij inzag dat zijn verhaal van waarde was voor andere mensen, vooral voor leeftijdsgenoten. Ik begon 'm mee te nemen naar scholen en jeugdgevangenissen, wat goed ging. Alleen Ernon is een jongen die bezig moet zijn. Als hij niet bezig is is hij heel erg vatbaar voor wat er op straat gebeurt. En toen kwam corona: lockdown."

Tekst gaat door onder de afbeelding

Reggery Gravenbeek: "Mijn verhaal of onze film weerhoudt mensen er niet van het slechte pad op te gaan. Het zet ze in ieder geval aan het denken. Er is een verschil tussen iemand die foute keuzes maakt omdat-ie niet beter weet, en iemand die dat bewust doet."

Team Enkelband kreeg annulering na annulering. Lezingen werden een voor een afgezet. Reggery had Ernon weinig meer te bieden. Zijn tijdelijke baantje als schilder liep ook niet. Ernon raakte gefrustreerd. Alles waar hij voor gewerkt had, was voor niks.

"Hij had geen inkomen meer, ik kon 'm niet zeggen wanneer we weer lezingen konden geven. Hij begon weer een beetje op straat te hangen, kwam toen al even in conflict met de wijkagent. Gelukkig kon ik met een nieuw filmproject starten rondom het messenprobleem met jongeren in de wijk. Daar kon ik Ernon meteen bij betrekken: hij speelt de hoofdrol. Het ging goed, we hebben echt een toffe film opgenomen. We zouden een première houden, maar toen: weer een lockdown. Het conflict tussen de wijkagent en hem escaleerde weer; voor de provocerende videoclip die hij opnam heeft hij vorig jaar de hele zomer vastgezeten."

Hoe is het contact nu?

"Hij heeft me toevallig een half uur geleden nog gebeld, we houden wel gewoon contact. Dan zeg ik: 'Hé, wat ben je aan het doen, ga niet hangen.' Omdat hij vastgezeten heeft en vastzit aan allerlei voorwaarden van de reclasserig, is hij wel al rustiger geworden, maar het doet hem heel veel dat alles waarvoor hij gewerkt heeft gewoon is weggevallen.

Ik had 'm zelfs beheerder van ons buurthuis gemaakt. Ik ben nu 36, sommige van die jongens daar zijn 14, 15, die staan heel ver van me af qua belevingswereld, qua inzichten. Ernon is tien jaar jonger dan ik, die jongens kijken meer op naar hem dan naar mij. Hij was echt mijn opvolger. Ik zette hem in en dat ging goed, maar door die maatregelen ging dat buurthuis helaas ook weer dicht. Zijn verhaal is eigenlijk dat wegvalt waar hij elke keer naartoe werkt of als iets goed voor hem loopt."

Ben je daarom zo gedreven om de generatie onder je zoveel mogelijk daarvoor te behoeden?

"Absoluut. Ik ben nu ook weer bezig met een nieuw filmproject en ga vanaf komend schooljaar jongeren begeleiden die om wat voor reden dan ook door het schoolsysteem zijn geglipt. Veel jongens en meiden die ik zie, hebben door omstandigheden geen voortgezet onderwijs afgemaakt of kunnen afmaken. Ze zijn daardoor eigenlijk vastgelopen, hebben geen kans op vervolgonderwijs of een goede doorstroming naar de arbeidsmarkt.

Toen heb ik contact opgenomen met het Rotterdamse Zadkine Startcollege, dat een Back2School-traject heeft opgezet waarbij deelnemers zonder diploma binnen negen maanden een mbo-niveau-1-diploma kunnen halen. Daarmee kunnen ze wel naar vervolgonderwijs doorgaan. Dat willen wij bij ons in Rotterdam Zuidwijk gaan doen. Zadkine verzorgt de les, ik begeleid de deelnemers door een-op-eengesprekken. Dat gaan we ook aanvullen met workshops. Vaak zijn dat soort deelnemers wel praktijkgerichte mensen, die bereik je niet met iedere week keihard blokken."

Zie je vaak dezelfde redenen voorbij komen waarom sommige jongens en meiden vastlopen in het schoolsysteem?

"School is heel zakelijk geworden. Het lijkt wel een bedrijf geworden. Eind van het jaar moet jij gewoon gemiddeld een bepaald cijfer staan, en hoe je dat voor elkaar krijgt is helemaal aan jezelf. Ik denk dat scholen daardoor heel weinig oog hebben voor waar sommige mensen tegenaan lopen. Sommige jongens en meiden voelen zich dan niet begrepen en laten het gewoon zitten.

Wat ik ook merk is dat je, zodra je qua gedrag een beetje afwijkt, al heel gauw een stempel krijgt. Wie lastig of druk is krijgt al gauw een label, zit voor-ie het weet in observatie en mag van school af. Terwijl er niks mis is met adhd of wat dan ook. We onderschatten de impact die het op iemand heeft, als diegene ergens weg moet omdat mensen vinden dat hij of zij daar niet past. Je zit bijvoorbeeld drie jaar ergens in een klas bij iemand, en opeens zeggen ze dat je daar weg moet en je daar niet meer hoort. Dat maakt mensen gewoon onzeker. Dan denken ze: weet je wat, ik ga niet meer naar school, het hoeft voor mij niet meer."

"We onderschatten de impact die het op iemand heeft, als diegene ergens weg moet omdat mensen vinden dat hij of zij daar niet past"

Reggery Gravenbeek

Reggery Gravenbeek: "School is heel zakelijk geworden. Het lijkt wel een bedrijf geworden. Eind van het jaar moet jij gewoon gemiddeld een bepaald cijfer staan, en hoe je dat voor elkaar krijgt is helemaal aan jezelf. Ik denk dat scholen daardoor heel weinig oog hebben voor waar sommige mensen tegenaan lopen."

Ben je zelf nog wel eens bang dat jij weer de fout in gaat?

"Dat niet, maar ik merk wel dat ik soms nog steeds die manier van denken uit mijn vorige leven heb. Lastig om uit te leggen, maar ik merk soms dat ik niet per se dezelfde gedachten heb als de doorsnee burger. Ik ben sceptisch over mensen. Soms kom ik ergens binnen, dan 'lees' ik mensen en vraag ik of ze te vertrouwen zijn. Dat zijn toch dingen die ik heb meegenomen uit mijn periode in de criminaliteit. Eigenlijk hoor je jezelf niet op die manier te bewegen in de maatschappij, maar dat was wat je nodig had om je staande te houden in het criminele circuit.

Eigenlijk zou ik die gedachtengang en manier van doen en denken helemaal los willen laten, maar dat zit helaas te diep in me. Op mijn 18de zat ik er fulltime in, op mijn 21ste ging ik de gevangenis in en op mijn 28ste kwam ik eruit. In een periode waarin de meeste mensen echt hun karakter vormen, of een basis leggen voor hun toekomst, heb ik alleen maar criminaliteit om me heen gehad. Dat zal altijd onderdeel blijven van mijn leven."

Nieuwe film

Dit jaar brengt hij samen met regisseur en mede-initiatiefnemer Rien Bexkens een nieuwe film uit, die nu nog onder werktitel gemaakt wordt. Waarom die er moest komen? "Met de film geven we inzicht in de belevingswereld van jongeren anno nu en waarom ze verkeerde keuzes maken. Bij het hele project zijn jongeren uit mijn eigen Rotterdamse Zuidwijk betrokken, ze hebben inspraak in het script. Ik heb jongens echt zien opbloeien tijdens het proces."

Waar Reggery het meest op hoopt? "Dat ze inzien dat ze de kans hebben om wat van hun leven te maken, en dat ze daarna ook andere jongens inspireren. Als het zo door blijft gaan komen we er wel."

Luister de hele aflevering

Op de eerste dag van 2022 sprak Coen Verbraak met gasten die een drastische draai in het leven hebben gemaakt, of het roer om hebben gegooid. Wat maakte dat zij de stap hebben gezet? Welke obstakels zijn zij tegengekomen? Wat zijn zij kwijtgeraakt en wat hebben zij ervoor teruggekregen? En hebben ze weleens spijt van hun keuze? Luister de gehele uitzending hier terug.

Dit is ook interessant