'Oekraïne heeft tenminste nog een toekomst'

De Russische invasie in Oekraïne kostte tot nu toe duizenden militairen en burgers het leven. Complete dorpen en steden in Oekraïne zijn verwoest. Maar sinds Moskou besloot een oorlog te beginnen staat ook de wereld van veel Russen op z'n kop.

Zo ook die van de Russisch-Nederlandse journalist Sophia Kornienko (1979). Geboren in het door de Sovjet-Unie bezette Estland, opgegroeid in het huidige Sint Petersburg. Ze werkte jarenlang als journalist voor zowel onafhankelijke Russischtalige als Westerse media, maar besloot in 2004 haar werk niet langer meer voort te zetten in Rusland zelf, maar in het Westen.

In dat jaar werd haar collega bij The St. Petersburg Times (zusterkrant van het door de Nederlandse journalist en uitgever Derk Sauer opgerichte The Moscow Times) in elkaar geslagen door Poetin-aanhangers. Een jaar daarvoor waren de spanningen in Rusland al hoog opgelopen toen de Russische zakenman Michail Chodorkovski werd gearresteerd, in die tijd de rijkste man van Rusland en tevens geldschieter van politieke tegenstanders van Poetin. Kornienko: "Ik dacht dat het echt voorgoed de verkeerde kant op ging."

En toch, hoe vaak ze in al die jaren ook afscheid nam van het land waarin ze opgroeide, Rusland definitief de rug toekeren deed ze nooit. Omdat haar moeder nog altijd in Sint Petersburg woont, maar ook omdat ze de afgelopen tijd veel contact onderhoudt met gevluchte Russische journalisten.

Sinds het Russische parlement begin maart instemde met strengere wetgeving, is onafhankelijke berichtgeving over de oorlog in Oekraïne onmogelijk geworden. Veel Russische journalisten die ertoe in staat waren vluchtten halsoverkop, desnoods met toeristenvisum en zonder werkende Russische bankrekeningen, naar het buitenland. Anderen met minder geluk, niet het juiste paspoort, of onvoldoende geld, bleven achter.

Toen Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnenviel voelde Kornienko zich verlamd. "Alsof je een dierbaar iemand verliest. Ik werd iedere ochtend wakker, wetende dat ik me die dag weer door de werkelijkheid moest slaan. Mijn dromen waren prettiger dan de realiteit."

Toch wist ze die aanvankelijke verlamming recentelijk om te zetten in actie. In een open brief die ze begin deze maand schreef aan het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad vroeg Kornienko om steun. Steun voor de kritieke situatie waarin veel onafhankelijke Russische journalisten, maar ook mensenrechtenactivisten en werknemers uit de creatieve industrie, zich momenteel bevinden.

Kornienko: "Eigenlijk vraag ik om steun voor alle mensen die het huidige regime durven tegen te spreken. Die niet alleen maar nu tegen de oorlog zijn, maar ook op de langere termijn zich blijven durven uit te spreken. Er is zoveel werk aan de winkel en zoveel Russische journalisten staan klaar om te werken, zodra ze de kans krijgen om te overleven. Het Westen lijkt te vergeten dat het onafhankelijke Russische journalisten hard nodig heeft in de strijd tegen Poetin."

Haar brief is inmiddels door meer dan honderd vooraanstaande journalisten en opiniemakers uit binnen- en buitenland ondertekend, evenals door de Europese Federatie voor Journalisten (EFJ).

Hoe hoopgevend het ook is dat haar brief de nodige weerklank vindt, Kornienko is bang dat de aandacht na verloop van tijd weer wegzakt. "Nu is iedereen ermee bezig, maar straks vergeten we het allemaal weer."

Haar blik op de toekomst van Rusland is dan ook alles behalve rooskleurig. "In Rusland hebben ze geen toekomst, Poetin heeft vooral van Rusland de toekomst afgenomen. Hoe erg dit ook klinkt – en ik bedoel het goed – maar ik denk dat Oekraïners nu meer toekomst hebben dan Russen. Natuurlijk is de oorlog levensgevaarlijk voor Oekraïners, maar zij hebben hun identiteit nog, weten zich gesteund door de hele wereld. Zij hebben zeker nog een toekomst. Maar als Rus kun je eigenlijk nergens naartoe vluchten. Wie wat ouder is, zoals mijn moeder bijvoorbeeld, heeft gewoon niks. Je kunt ook niks, want je mag nergens naartoe en iedereen haat jouw land, ook al kun je daar zelf niks aan doen. Dat is denk ik het meest trieste van alles."