Kan de wijkagent nog de oren en de ogen van de wijk zijn? Nederland heeft met de wijkagent hét unieke wapen tegen radicalisering. Ze zijn de ogen en de oren van de buurt en herkennen problemen voordat ze onoplosbaar zijn geworden. Maar de wijkagent wordt steeds vaker ingezet voor andere politietaken, dus raakt de politie die onmisbare voelsprieten kwijt.

Wijkagenten gaan in gesprek met hun baas, plaatsvervangend korpschef Liesbeth Huyzer. Aan Coen Verbraak de taak om de werelden van de korpsleiding en van de wijkagenten met elkaar te confronteren en tot een echt gesprek te komen, tot waardevolle inzichten en - wie weet - oplossingen.

Kan de wijkagent nog wel de oren en ogen van de wijk zijn? Dit zijn tijdens de aflevering 'Voordat het écht onveilig wordt' de gasten op de tribune.

In 2013 werd ze politiechef van de Eenheid Noord-Holland. Sinds 2017 is ze lid van de korpsleiding en in de zomer van 2020 werd ze door minister Grapperhaus aangewezen tot plaatsvervangend korpschef bij de landelijke politie. Wat Liesbeth Huyzer (1961) zelf als haar grootste uitdaging ziet? "De nationaal georganiseerde politie zo lokaal mogelijk te op te bouwen."

In een eerder interview noemde Huyzer al dat het belangrijk is om voldoende in de wijk te zijn. "Maar," zegt ze, "Je kan niet blijven rondslepen met capaciteit over het land." Waar het de taak van de politie is om te reageren op onverwachte dingen die gebeuren in de samenleving, neemt de werkdruk bij de politie alleen maar toe. Zo ook op de wijkagent, die steeds vaker wordt ingezet voor andere politietaken. Volgens Huyzer is het daarom cruciaal dat ook andere partijen in de samenleving de politie waar mogelijk ondersteunen, "zodat niet alles meer op ons bordje komt."

Als een cominatie van klassieke antropologie en organisatiekunde, zo omschrijft ze haar eigen vakgebied. Danielle Braun studeert als een van de eersten in Nederland af als corporate antropoloog. Haar antropologische veldwerk doet ze anderhalf jaar lang achterin de politieauto. Daar leert ze het klappen van de zweep van zowel het onderzoekswerk als de straat kennen. Ze promoveert in 1996 op een onderzoek naar organisatiecultuur en sturing binnen de politie met het proefschrift 'Sturingsperikelen in de Politieorganisatie.'

Ze gaf les aan de politieacademie en adviseert de politie bij organisatievraagstukken, waardoor ze als geen ander weet hoe er tegen de wijkagent wordt aangekeken: "Iedereen snapt dat je criminaliteit aan de voorkant moet aanpakken. Maar de cultuur binnen de politie zorgt ook voor een informeel apenrotsje, waar de wijkagent niet als het meest stoere werk wordt gezien. Hoewel dat langzamerhand veranderd, is er wel degelijk een verdeling tussen agenten die goed kunnen vechten en goed kunnen kletsen."

Waar het streven is om één wijkagent per 5000 inwoners te hebben, bedient Loubna samen met een andere wijkagent ongeveer 15.000 Rotterdammers. Ze geeft voorlichting aan moeders in de wijk over onderwerpen waar jongeren vandaag de dag mee te maken kunnen krijgen, zoals wapens, loverboys en drugs. Ook doet ze mee aan kickbokslessen voor de jeugd.

Ze is zoals bijna alle wijkagenten 24/7 bereikbaar. Dat kan ook haast niet anders. Loubna: "Ik ben als echte werktijger liever de problemen voor, maar vertrouwen opbouwen duurt lang. Als de meldingen uit de buurt blijven liggen dan ben ik zo het vertrouwen van mijn wijk kwijt."

Als wijkagent weet Lotte als geen ander dat er geregeld taken bij de politie worden neergelegd die eigenlijk bij andere instanties thuis horen. Lotte: "Als een veroordeelde met een avondklak gecontroleerd moet worden, is dat eigenlijk een taak voor de reclassering. Maar die werken niet in de avond en dus komt het bij ons terecht. Het werk komt onder druk te staan."

Ze hoopt dat er een mentaliteitsverandering komt: "Van noodhulpgericht naar wijkgericht."

Toen hij als wijkagent in Kapelle (Zeeland) begon, had Ivo iedere week twee vrijgestelde diensten om in de wijk te zijn. Nu soms geen enkele. Ivo: "Waar je soms gewoon een kop koffie wil drinken om informatie in te winnen, wordt ik voortdurend weggeroepen voor andere meldingen."

Omdat Zeeland een wat oudere politie-eenheid heeft en iedereen onder de 55 nachtdiensten moet draaien, wordt er ook op dat vlak veel van Ivo gevraagd: "Ik draai er dus heel veel, wat contacten onderhouden en bewoners bereiken bemoeilijkt. Dat maakt het lastig om echt in de wijk te zijn."

Er kan wel gezegd worden dat wijkagenten het hart van de poltie vormen, maar voelen ze dit ook? Volgens de Zaanse teamchef Sherwin worden deze mooie woorden nu niet ondersteund: "De korpsleiding zou in de keuzes die het maakt, meer moeten laten zien dat het de wijkagent belangrijk vindt."

En wat als repressie de norm wordt? Sherwin: "Repressief optreden maakt dom. Brandjes blussen is echt kortetermijndenken. Er gaat gewoon veel tijd zitten in boeven pakken. Als we alleen maar brandjes aan het blussen zijn, zien we onvoldoende wat er in de samenleving speelt."

Dat de politie een capaciteitsprobleem heeft, moge duidelijk zijn. Maar volgens Koen Simmers ligt de oplossing niet alleen in het simpelweg aantrekken van meer collega's. "Omdat de criminaliteit zich naar online verplaatst moeten we veel meer online surveilleren. Hier wordt nu nauwelijks iets mee gedaan. Dan bedoel ik dus niet de vrolijke vlogs, maar het echte online onderzoek wat door iedere wijkagent gedaan zou moeten worden."

Hij vraagt zich af of meer blauw op straat realistisch is. Koen: "We kunnen ons beter afvragen hoe we ervoor gaan zorgen dat de wijkagent online beter zichtbaar is en in staat is online criminaliteit te signaleren."

In zijn volkse wijk komt Edwin veel armoede en drugscriminaliteit tegen. "Sociale problematiek dus, waarbij een goed functionerend wijkteam erg belangrijk is. Maar alle wijkbureaus zijn weggesaneerd. Waar de lijntjes vroeger met een bureau in de wijk veel korter waren, gaat tegenwoordig alles via andere bureaus en is de afstand letterlijk en figuurlijk te groot. Criminele netwerken kunnen zich dan makkelijk verder ontwikkelen."

Larenlang was er geen aandacht voor drugsproblematiek, weet Edwin. "Door het tijdelijk wegvallen van festivals, sportwedstrijden en horeca door de coronamaatregelen, heb ik hier veel meer assistentie in gekregen. Maar ik ben bang dat ook dat weer gaat verdwijnen."

Door het personeelstekort bij de politie komt de rol van de wijkagent onder druk te staan. "Maar," weet politieonderzoeker Henk Ferwerda, "die werkdruk is net een elastiek: je kan niet blijven trekken, anders knapt het."

Of de wijkagent meer zichtbaar moet zijn? "Nee, ze moeten zichtbaar zijn op de juiste momenten. Wijkagenten hebben zelf ook de verantwoordelijkheid om goed samen te werken met basisteams. Vroeger heette een wijkagent in Amsterdam ook een 'wijkregisseur.' Eigenlijk zou iedere wijk weer z'n eigen wijkregisseur moeten hebben."

Hij werkte twintig jaar lang als wijkagent in de Utrechtse tippelzone en ging in 2011 met pensioen. "Als wijkagent hoor je vrijgeroosterd te zijn voor jouw wijk. Die vrijheid nam ik ook echt zelf. Ik wilde dingen op mijn eigen manier doen en was rebels. Als een prostitué uit mijn wijk belde omdat ze in de problemen zat, dan ging ik wel eens langs. Soms was het niet mijn taak, maar dan hielp ik wel. Aan die vrijheid moet je als politieorganisatie niet tornen. Maar als wijkagent moet je ook opkomen voor jezelf en je niet altijd laten leiden door wat de leiding wil."