'De publieke tribune' is ditmaal neergestreken in het Wijkpaleis in Rotterdam. Schuldhulpverleners, (ex-)schuldenaren, deurwaarder, huisarts en wijkpastor zitten klaar om persoonlijke ervaringen en vragen voor te leggen aan Tamara van Ark (VVD), staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
"Het bezoek van een deurwaarder wordt vaak gezien als het begin van ellende. Er is ellende, anders kom ik niet. Maar ik zie mijn bezoek vaak als het begin van de oplossing." Aldus Marieke Boon, deurwaarder in Rotterdam. Human liep een dagje met haar mee om zelf te ondervinden hoe dat in z'n werk gaat.
Klik om te openen
Tijdens de voorbereiding van deze aflevering hoorden we vaak dezelfde opmerkingen langskomen. We zetten de drie meest gehoorde vooroordelen over schulden op een rijtje.
Als je beseft hoe veelvoorkomend schulden zijn en hoe complex de schuldenproblematiek is, kun je geeszins stellen dat een schuldenaar simpelweg meer uitgeeft dan hij of zij zich kan veroorloven. Ook de in eerste instantie financiële zelfredzame burger komt steeds vaker in de geldproblemen.
De samenleving wordt alsmaar complexer en de burger steeds kwetsbaarder. Eén op de vijf huishoudens heeft dusdanige betalingsachterstanden dat er sprake is van betalingsproblemen. Dat komt neer op 1,35 miljoen huishoudens. De grootste schuldeiser is de overheid.
Als je in de schulden komt, moet je je eerst een weg banen door een bureaucratische jungle. Naast de ‘schuldstress’ krijg je te maken met strikte voorwaarden om in aanmerking te komen voor schuldhulpverlening. Er worden meerdere hulpverleners ingezet en dat maakt het onoverzichtelijk.
Dit heeft tot gevolg dat de schuld niet altijd wordt opgelost. De schuldenaar voelt zich vaak niet gehoord en wanneer hij wel hulp ontvangt, is dat niet altijd de juiste. Zo geeft een schuldenaar de regie van zijn financiën uit handen (onder bewind) maar dat leidt juist tot minder zelfredzaamheid, wat een duurzame oplossing in de weg staat.
In het Engels heb je het woord ‘debt’ voor als je financiële schulden hebt en het woord ‘guilt’ voor als je ergens schuldig van bent. Dat we in het Nederlands hetzelfde woord gebruiken, draagt bij aan het vooroordeel dat het hebben van een schuld je eigen schuld zou zijn. En dat terwijl één op de vijf huishoudens te maken heeft met financiële schulden.
Onverwachte en ingrijpende leefomstandigheden (denk aan meer scheidingen, individualisering van de samenleving) maken dat de aandacht voor financiën afneemt. Daarnaast is financiële administratie steeds ingewikkelder en heeft men niet altijd door dat financiële problemen zonder professionele hulp moeilijk zijn op te lossen. Zo zie je dat iedereen in de schulden kan komen.
Wijkpastor Nico van Splunter maakt zich zorgen over de individualisering van de maatschappij en zet zich dag en nacht in om wijkbewoners die zelf niet aankloppen voor hulp uit hun huis te krijgen. "Het kost tijd en energie maar zodra je een band hebt, komen bewoners ook naar mij toe voor hulp."
Deurwaarder Marieke Boon klopt aan wanneer rekeningen niet betaald zijn maar ze schakelt ook hulp in voor huishoudens die in de problemen zitten. Vaak speelt er meer dan alleen achterstallige betalingen. De deurwaarder pleit dan ook voor meer sociaal ondernemen en ze is benieuwd wat de staatssecretaris van haar nieuwe rol vindt. "Ik krijg wel een voet tussen de deur waar andere hulpverleners niet binnenkomen."
Rotterdammer Marjorie Malbons helpt Rotterdammers uit de schulden te komen nadat ze zelf door scheiding en ziekte in de schulden kwam. Ze zet ervaringsdeskundigen in om andere schuldenaren te helpen. Ze vraagt zich af of hoe de staatssecretaris beleid maakt, op basis van cijfers of ervaringen van schuldenaren? "Mensen willen gezien en gehoord worden, zeker als je in de schulden zit."
Het kan je gemakkelijk overkomen, maar kom er maar eens uit: schulden. Het beeld van de klassieke schuldenaar is dat die meer uitgeeft dan die zich veroorloven. Maar de afgelopen vijf jaar is duidelijk geworden dat schuldenaar diverser is.
Ook de financieel zelfredzame burger komt in de geldproblemen. De samenleving wordt steeds complexer en de burger daarmee steeds kwetsbaarder. Een op de vijf huishoudens heeft dusdanige betalingsachterstanden dat er sprake is van betalingsproblemen. Dat komt in Nederland neer op bijna anderhalf miljoen huishoudens.
Burgers maken fouten in de financiële administratie omdat het steeds ingewikkelder wordt om het overzicht te houden over alle gegevens. Onverwachte en ingrijpende leefomstandigheden (denk aan meer scheidingen, individualisering van de samenleving) maken vaak dat de aandacht voor financiën afneemt. En men heeft simpelweg niet altijd door dat er financiële problemen zijn die zonder professionele hulp moeilijk op te lossen zijn.
En wat als je in de schulden terecht komt? Dan moet je je een weg banen door een bureaucratische jungle. Naast de 'schuldstress' krijg je te maken met strikte voorwaarden om in aanmerking te komen voor schuldhulpverlening. Er worden meerdere hulpverleners ingezet en dat maakt het onoverzichtelijk. Dat heeft weer tot gevolg dat de schuld niet altijd wordt opgelost. De schuldenaar voelt zich vaak niet gehoord en wanneer hij wel hulp ontvangt is dat niet altijd de juiste. Zo geeft een schuldenaar de regie van zijn financiën uit handen (onder bewind) maar dat leidt juist tot minder zelfredzaamheid, geen duurzame oplossing dus.
Hoe maken we de kwetsbare burger weer financieel weerbaar met behoud van eigen autonomie en waardigheid? Waar begint onze eigen verantwoordelijkheid? En tot waar reikt die van de overheid?
Aan Coen Verbraak de taak om de wereld van de staatssecretaris en van de publieke tribune met elkaar te confronteren. Niet voor een klassiek debat, maar vanuit een vastberadenheid om tot een echt gesprek te komen. Tot een zoektocht naar waardevolle inzichten en - wie weet - misschien zelfs oplossingen.