Kim Putters: "Politici toetsen wetten en regels onvoldoende"

Wat opviel in de eerdere afleveringen is dat niet alleen burgers aanlopen tegen 'het systeem', zelfs bestuurders van dat systeem voelen zich machteloos. Staatssecretaris Blokhuis zou graag zien dat ambtenaren minder naar regels en meer naar mensen kijken om problemen op te lossen, ook als ze daarvoor formele overtredingen door de vingers moeten zien.

Maar leidt dat niet tot willekeur? En als incidenten een patroon vertonen, moet je dan niet het systeem veranderen? Of kunnen we misschien minder naar de letter van de wet leven en meer naar de geest van de wet? En hoe dan wel?

Hieronder de belangrijkste lessen uit het gesprek tussen SCP-directeur Kim Putters en de sleutelfiguren uit dit seizoen 'De publieke tribune'.

#1. We moeten wet- en regelgeving beter toetsen in de praktijk

In de slotaflevering van Humans 'De publieke tribune' pleitte Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, voor meer toetsing. Volgens hem focussen Nederlandse politici té weinig of hun op papier bedachte wetten en regels überhaupt wel werken in de praktijk. Putters: "Daar hebben we echt nog flinke stappen te maken."

#2. Niet de wetten of de uitvoering zijn het probleem, maar de drang naar controleren

Volgens schooldirecteur Willy Arends zijn niet de wetten of de uitvoering van die wetten het probleem in het Nederlandse onderwijs. "Het zit 'm wat mij betreft heel erg in de controle. Daarmee maak je het onderwijs heel zwart-wit, terwijl we juist veel meer grijs nodig hebben. Kijk naar het individu en doe wat goed is voor het individu, in plaats van dat we met systemen komen waarbij de controleur de controleur controleert."

Arends pleit dan ook voor meer vertrouwen in de professionals uit de praktijk. "Ik kan prima uitleggen, als het om mijn studenten gaat, hoe het allemaal in elkaar zit en waarom ik voor een bepaalde student bekostiging wil krijgen. Laat dat aan mij over, vertrouw mij."

#3. Goed alternatief tegen nóg meer regels: een platform voor docenten

"Niet geschoten is altijd mis, dus probeer het in ieder geval," is wat mbo-docent Hind Ait Khouya Lahsen altijd tegen haar studenten zegt als ze ziet dat ze twijfelen aan hun eigen kunnen. "Zien en horen, dat is de kern. Dat probeer ik dan ook iedere dag te doen."

Maar hoe lang houdt ze dat vol? "Dat is lastig. Ik zou hier het liefst hulp en ondersteuning bij willen krijgen, bijvoorbeeld in de vorm van een platform waar docenten en onderwijsprofessionals met elkaar in gesprek kunnen gaan over de doelgroep die wij in huis hebben. Zo zouden we met en van elkaar kunnen leren."

#4. Alleen gehoord en gezien worden is niet genoeg

"We moeten mensen met schulden de kans geven om over hun schaamte heen te komen, zodat ze hulp kunnen zoeken om van die schulden af te komen", aldus schuldhulpverlener Marjorie Malbons, die zelf vroeger in de schulden zat.

Wat ze aan haar eigen ervaring heeft gehad in haar huidige werk als schuldhulpverlener? "Ik zou willen dat ik destijds iemand had zoals ik zelf nu ben. Iemand die m'n hand vastpakte en zei: ik blijf naast je lopen en als het fout gaat vang ik je op."

#5. Laat je niks wijsmaken

"Het is heel mooi dat ik hier zit hoor, maar het was wel een achtbaan om er te komen", aldus voormalig mbo-student en huidig gemeenteraadslid in Utrecht, Mohammed Saiah. "Helemaal omdat niemand had verwacht dat ik er zou komen."

Saiah groeide op in een achterstandswijk in Culemborg en kreeg les op een zwarte school waar de hele klas naar het vmbo ging. "Mijn hele achtergrond bood me niet de mogelijkheid om überhaupt te dromen om ooit iets in de politiek te doen." En tóch is dat hem gelukt. Hoe? "M'n hele leven lang ben ik bekritiseerd voor hetgeen waar ik nu voor gewaardeerd wordt: nu ben ik kritisch, nieuwsgierig en stel ik vragen, maar dat is altijd gezien als een probleem."

En dus is hij nu bezig om jongeren die in dezelfde positie zitten als hij vroeger zat, in te laten zien waar de mogelijkheden liggen. "Ik probeer ze te vertellen dat ze juist wél kansen hebben. Deze jongeren maken heel veel mee, thuis of op school. Maar als ze nu juist die dingen kunnen ontwikkelen, kunnen vastpakken en eigen kunnen maken, maken ze echte stappen naar voren. Daar probeer ik ze bij te helpen."

#6. We mogen ambtenaren best wat meer ondersteunen in het leveren van maatwerk

In een eerdere uitzending van 'De publieke tribune' pleitte staatssecretaris Paul Blokhuis voor meer inzet van 'Artikel 5': door de vingers zien. Beleidsmedewerker bij de gemeente Rotterdam José Soorsma weet dat dat alleen makkelijker gezegd dan gedaan is: "De grens tussen maatwerk en willekeur is flinterdun."

Hoe graag ambtenaren ook maatwerk zouden willen leveren, Soorsma weet als geen ander dat instanties met een publieke taak die publieke geld uitgeven geen willekeur mogen toepassen. "Daarvoor hebben we ook de wet."

Toch is die wet niet altijd even duidelijk. "De ambtenaar voelt zich niet altijd veilig om maatwerk toe te passen. Absoluut, ik zou willen dat er meer door de vingers wordt gekeken, maar tegelijkertijd zou het ook helpen als gemeenten vanuit het Rijk te horen krijgen waar die ruimte dan wel of niet ligt."

#7. Onderwijs- of zorgsystemen zijn geen natuurverschijnsels

In een eerdere aflevering van Humans 'De publieke tribune' noemde onderwijsminister Ingrid van Engelshoven dat we de afgelopen jaren hebben geleerd dat "het omgooien van het systeem ook niet altijd de oplossing is."

In de slotaflevering is Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, het niet eens met die conclusie: "Onderwijs- of zorgsystemen zijn geen natuurverschijnsels." Volgens Putters heeft het dus wel degelijk zin om te kijken naar hoe wij als samenleving bepaalde systemen voor onszelf hebben opgetuigd: "Ministers hebben die systemen zelf gemaakt, die zijn dus ook weer in staat om die te veranderen. En dus om ze een beetje beter te maken."

Kijk hieronder de slotaflevering van 'De publieke tribune' terug.