‘Genialiteit en gekte liggen dicht bij elkaar’
Amarylle van Doorn is basisarts en klimaatactivist bij Extinction Rebellion. Die twee bezigheden vallen voor haar logisch samen: “Veel zorgprofessionals vinden het eng om zich uit te spreken. Ik sta daar anders in: zorg reikt verder dan de spreekkamer.” In haar activisme is Van Doorn geïnspireerd door de Duitse ontdekkingsreiziger en wetenschapper Alexander von Humboldt, die misschien wel de eerste klimaatactivist ooit was. Op 18 mei verschijnt er een aflevering van de podcast ‘Wat blijft – Grote geesten’ die gaat over Alexander von Humboldt. Amarylle van Doorn vertelt daarin wat hem zo bijzonder maakt.
Alexander von Humboldt (1769-1859) had tijdens zijn leven een ware rocksterren-status: mensen stonden uren in de rij om zijn lezingen bij te wonen, er werden steekpenningen geboden en transporten onderschept om zijn boeken te bemachtigen en hij was van grote invloed op tijdgenoten als Charles Darwin.
De ideeën van Alexander von Humboldt waren revolutionair omdat hij de natuur op een fundamenteel nieuwe manier benaderde. Hij zag met eigen ogen dat menselijk handelen zorgt voor veranderingen in het klimaat. Bovendien beschreef hij dat natuur niet uit losse elementen bestaat maar dat planten, mossen, rivieren en bergen onderling allemaal met elkaar verbonden zijn. Ook verbond hij wetenschap met gevoel en esthetiek. Daardoor werd zijn werk toegankelijk en populair bij een grote groep mensen. Toch raakte Von Humboldt in de vergetelheid. Hoe kan dat? En wat kunnen we nu nog van hem leren?
Hoi Amarylle, jij bent arts en activist bij Extincton Rebellion. Hoe gaan die twee voor jou samen?
“Een rode draad in mijn leven is dat ik graag praktische hulp bied aan kwetsbaren. Bij Extinction Rebellion ben ik onder andere actief binnen de groep Zorgprofessionals. Wij kijken naar de impact van zorg op het klimaat en mobiliseren zorgprofessionals om zich uit te spreken.
Ik merk dat veel collega’s activisme eng vinden, terwijl zij juist in de positie zitten om impact te maken. Artsen staan midden in de maatschappij en hebben een zekere mate van aanzien. Voor mij betekent zorgen ook dat je zorgt voor je omgeving, voor de kwetsbaren waar anderen niet voor opkomen.”
Wanneer maakte je kennis met Alexander von Humboldt?
“Beschamend laat eigenlijk. Ik had zijn naam wel eens gehoord maar wist niet precies wie hij was. Een paar jaar geleden was ik met een vriendin aan het hardlopen in Berlijn. We renden langs een standbeeld van Von Humboldt – dat bleek later zijn broer te zijn, die onderwijsminister is geweest – en toen vertelde mijn vriendin dat ze Alexander zo’n inspirerend persoon vond. Ik vond het een beetje gênant dat ik hem nauwelijks kende, dus toen ben ik zijn biografie gaan lezen.”
In 2015 verscheen Andrea Wulfs biografie 'De uitvinder van de natuur'. Wat vind je zo goed aan dit boek?
“Door die biografie is Von Humboldt een soort hedendaagse held geworden. Zijn theorieën blijken nog steeds actueel. Wat mij persoonlijk raakte, is de manier waarop hij alles in de natuur met elkaar verbindt. Als kind was ik al geïnteresseerd in ecologie en de manier waarop systemen werken. En ik vond het frustrerend dat ik bij verschillende schoolvakken losse dingen leerde, terwijl ik dacht: die zaken zijn toch allemaal met elkaar verbonden?!
Von Humboldt bevestigde mij in mijn systeemdenken. En dat boek is zo goed geschreven. Ik heb echt het gevoel dat ik daardoor een band met hem heb opgebouwd. Dat hij nog steeds onderdeel is van het systeem. Ik zou hem heel graag eens in het echt tegenkomen.”
Op welke manier inspireert Alexander von Humboldt jou?
“Von Humboldt had een onuitputtelijke nieuwsgierigheid en deed veel experimenten. Zo was hij gefascineerd door ‘dierlijke elektriciteit’: de vraag of dieren in hun spieren elektriciteit kunnen opwekken.
Hij deed allerlei experimenten op levende kikkers en hij wilde sidderalen onderzoeken. Maar dat is lastig: als je die vissen aanraakt, krijg je een flinke elektrische schok. Dus om ze te ontladen, joeg hij een groep wilde paarden door een meer met sidderalen. Ontzettend pijnlijk voor die paarden, want die werden geëlektrocuteerd. Von Humboldt had daar geen oog voor. De paarden waren een middel om zijn doel te bereiken. Alles voor de wetenschap. Hij gebruikte net zo goed zijn eigen lichaam voor wetenschappelijke experimenten. Daarbij liep hij flinke verwondingen op. Hij bewerkte zichzelf bijvoorbeeld met chemicaliën.”
Ok, klinkt behoorlijk extreem.
“Hij was iemand wiens zintuigen altijd open stonden, tot het ongezonde toe. Het is een wonder dat hij bijna 90 jaar is geworden. Hij was inderdaad een extreme persoonlijkheid. Als ik nu zou horen dat een collega chirurgische of gynaecologische technieken op zichzelf toepast, tja, dan verklaar ik diegene wel voor gek. En de grens tussen genialiteit en gekte is ook dun. Mensen bedenken geniale dingen door zich juist niet aan de norm te houden, door anders te zijn dan anderen. Als dat goed uitpakt, ben je geniaal. Als dat misgaat, ben je gek. Von Humboldt is echt een inspiratiebron voor mij om minder bang te zijn om buiten de lijntjes te kleuren.”
grote geesten
De aflevering van de podcast ‘Wat blijft – Grote Geesten’ waarin Amarylle van Doorn vertelt over Alexander von Humboldt, is vanaf 18 mei te beluisteren.
Zie je hem als klimaatactivist?
“Zeker. Hij beschreef heel letterlijk dat de mens invloed heeft op verandering van het klimaat. Zijn bekendste ontdekkingsreis ging naar Zuid-Amerika. Daar zag hij op verschillende plekken drooggevallen grond op plekken waar een paar jaar daarvoor nog bloeiende, vruchtbare natuur was. Doordat kolonisten de bossen hadden gekapt, was de vruchtbare aarde door de regen weggespoeld en was het land droog geworden.
Von Humboldt had respect voor lokale gemeenschappen die precies weten hoe de natuur in hun leefomgeving functioneert en stelde kritische vragen over de manier waarop kolonisten verwoestingen aanrichtten. En nee, Von Humboldt ging niet de straat op om te protesteren en ketende zich ook niet vast aan gebouwen. Maar vragen stellen en je kritisch uitspreken is wat mij betreft ook een vorm van activisme. Bovendien was hij heel kritisch op de slavernij. Waar hij maar kon, sprak hij zich daartegen uit.”
Als hij zo’n inspirerende figuur was, hoe kan het dan dat hij in de vergetelheid is geraakt?
“Von Humboldt wordt wel eens de laatste homo universalis genoemd. Na hem zijn we de wetenschap veel meer gaan indelen in vakgebieden. Misschien was hij wel té universeel. Als wetenschapper kun je je profileren door je uitvoerig te verdiepen in één specifiek thema, dat had hij niet. Het is een interessant spanningsveld: verdieping en focus tegenover systemen en het grotere geheel.”
Hoe inspireert Von Humboldt jou in je eigen activisme?
“Als je je ergens zorgen over maakt, durf dan in actie te komen. Daarbij heb ik ook vaak een zin van de Chinese filosoof Confucius in mijn hoofd: ‘Als je weet wat juist is en het niet doet, dan ontbreekt het je aan moed.’ Ook Von Humboldts onderzoekende houding vind ik inspirerend. Hij ging alles aan en probeerde zoveel mogelijk mee te maken. En ik sta achter zijn ideeën over gelijkwaardigheid. Dat je je als mens niet boven de natuur hoeft te stellen, en ook niet boven andere mensen.”
Von Humboldt zei tweehonderd jaar geleden al dat wij als mensen invloed hebben op klimaatverandering, maar blijkbaar hebben we zijn woorden niet ter harte genomen. Word je er niet moedeloos van dat we nu nog steeds met hetzelfde onderwerp bezig zijn?
“Zeker, bij vlagen word ik daar heel moedeloos van. Maar we hebben wel degelijk stappen gezet. Von Humboldts systeemdenken is gemeengoed geworden. Hij was de grondlegger van de biologie zoals we die nu kennen.
Von Humboldt probeerde zijn ideeën ter verspreiden door mooie essays te schrijven, veel onderwijs te geven en lezingen te houden. Zo probeer ik mijn moedeloze gevoelens ook de baas te blijven: ik doe gewoon mijn stinkende best om uit te dragen waar ik voor sta. Onderwijs is daarbij echt de basis. Laten we elkaar goed onderwijzen over wat we tegenkomen, zien, voelen, over de invloed van onze gedragingen. Dat is de kern van verandering.”
Win het boek 'De uitvinder van de natuur' van Andrea Wulf
Aangeraden door Amarylle van Doorn
Onder vrienden van HUMAN verloten we vijf exemplaren van 'De uitvinder van de natuur' van Andrea Wulf. Reageer vóór 12 juni 2025 om kans te maken op het boek. Deze winactie is afgelopen.
Abonneer je op onze nieuwsbrief om als eerste van alle winacties op de hoogte te zijn.
Dit vind je misschien ook leuk
grote geesten
Wie we zijn en waar we nu staan is behoorlijk beïnvloed door ideeën van mensen die ons voorgingen in de geschiedenis. Zélf nadenken lijkt nu misschien vanzelfsprekend, maar hebben we bijvoorbeeld grotendeels te danken aan een filosoof als Socrates. En schrijver James Baldwin doorbrak met zijn boeken het hokjesdenken rondom kleur en seksuele voorkeur. In 'Grote geesten' maak je kennis met de denkers waarop we voortbouwen, de schouders waarop we staan. Hoe leven zij voort in onze samenleving?
wat blijft
Wat blijft als we er niet meer zijn? Welke inspiratie kunnen we halen uit de levensverhalen van anderen? Naast onze podcasts, luister je wekelijks in de nacht van zondag op maandag naar Lara Billie Rense op NPO Radio 1, die het gelijknamige radioprogramma presenteert. Wekelijks duikt die in bijzondere en actuele levensverhalen en gaat die in gesprek met mensen die zich verdiepen in de levensloop van een ander, dood én levend.