Meike Bartels, hoogleraar Genetics and Wellbeing aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, doet sinds 2003 onderzoek naar gelukkige mensen. “Er is veel onderzoek gedaan naar depressie, wat ook heel zinnig is, maar dit onderzoek is eigenlijk een nieuwe invalshoek om te leren van de mensen die gelukkig zijn.” Haar grootste ontdekking is de vondst van de allereerste plekken op ons genoom die een rol spelen bij verschillen in geluk.
“Ik vind dat er vaak een negatief beeld geschetst wordt van kinderen en volwassenen. Alsof er alleen maar problemen zijn. Bijvoorbeeld over de puberteit. Maar als je om je heen kijkt en aan je eigen puberteit denkt, dan zie je dat het met heel veel mensen gewoon goed gaat. Het is logisch dat in de maatschappij negatieve dingen worden uitvergroot, omdat de maatschappij graag die dingen wil verhelpen. Maar van de goede dingen kan je ook veel leren.”
Haar eerste reactie op de documentaire ‘De geluksmakelaars’ van de Finse documentairemaker Wille Hyvönen is: “bizar en interessant. De documentairemaker gaat extreem alle kanten op. Hij is eerst heel gelukkig en dan heel depressief. Het verbaasde me daarnaast dat hij zo meeging in die training met de ademhaling. Maar ik vind het goed dat hij die wildgroei aan coaches en trainingen aan de kaak probeert te stellen.”
Waar denk je dat de obsessie zoektocht naar geluk bij de documentairemaker vandaan komt?
“Hij streeft naar datgene wat hij had en dat begrijp ik, omdat het leven wat hij had fijner is dan een depressief leven. Wel denk ik dat hij, al is het lastig te beoordelen aan de hand van één documentaire, aanleg heeft om depressief te worden. Ik denk dat hij dat gevoel van depressiviteit altijd al een beetje in de achtergrond voelde en dat hij daarom een manisch leven leidde. Dat is ook een beetje het probleem van de nadruk die tegenwoordig op geluk ligt. Mensen worden er ook ongelukkig van, als ze altijd naar geluk streven. Het lijkt tegenwoordig makkelijk haalbaar te zijn door dit soort gelukstrainingen, maar later blijkt dit dan helemaal niet zo eenvoudig te zijn.”
Waardoor denk je dat het komt dat mensen tegenwoordig zo veel naar geluk streven?
“Ik denk dat dat komt door meerdere factoren. In Nederland hebben we tegenwoordig een vrij luxe bestaan, waardoor we ons – anders dan vroeger - over basale zaken als inkomen, een goede toekomst en eten voor je kinderen minder druk hoeven te maken. Men gaat zich hierdoor richten op het nog beter krijgen. Daarnaast denk ik dat het ook komt door de invloed van de media, en dan met name de social media. Op Facebook bijvoorbeeld lijkt het alsof iedereen het beter heeft dan jij. Het zijn altijd foto’s van blije kinderen, gelukkige mensen in verre oorden, die geen stress hebben. Hierdoor kan je denken van waarom zij wel en ik niet. Mensen die hiervoor gevoelig zijn, kunnen er erg ongelukkig door worden.”
Wat is geluk volgens jou precies?
“Er is geen eenvoudige definitie, maar in mijn onderzoek ga ik uit van: je goed voelen en goed functioneren. Het is een subjectieve beleving van je gevoel. Ik richt me in het onderzoek juist op deze beleving. Mensen zijn vrij goed in staat om op een schaal van 1-10 hun leven in te schatten en dat is vrij constant.”
Wat vind je van de gelukstrainingen door life coaches?
“Er zijn best een paar dingen die je kan doen om geluk te trainen, en bij de een zal het effect hebben en bij de ander niet. Dat is ook wel uit onderzoeken naar voren gekomen. Er zijn alleen veel verschillende factoren die daarin meespelen. Maar er wordt heel veel lucht verkocht. Die vrouwelijke life coach uit de documentaire (Viivi, red.) bijvoorbeeld. Ze heeft zo te zien een eigen cursus ontwikkeld, die ze standaard afdraait voor iedereen en zodra ze daarvan moet afwijken valt ze door de mand. Het verbaast me dat mensen daar geld voor over hebben, maar mensen zijn nou eenmaal zoekende en willen graag hulp vinden bij dit soort trainingen. Zelf ben ik daar te nuchter voor.
Als je op zoek bent naar iets en iemand geeft je bepaalde aandacht, dan ga je na de eerste training weg met een gevoel van ‘wauw, fantastisch’. Maar hetzelfde gevoel had je misschien ook gehad als je bij een vriend een kopje thee was gaan drinken.
Het misverstand is dat ze één soort training aan verschillende typen mensen aanbieden. Eigenlijk moet je veel meer kijken naar wie je tegenover je hebt. Een man of een vrouw? Wat is het geluksniveau waar iemand over het algemeen op zit. Hoeveel tijd wilt men eraan besteden en wat zijn de verwachtingen van de training. Op deze manier kan je een zo’n 25 mensen over bijvoorbeeld 10 verschillende groepen verdelen. Als je 10 verschillende cursussen geeft, dan zou je pas echt iets kunnen bereiken.”
Wat is je droom als we het hebben over je onderzoek?
“Het fenomeen geluk is iets heel basaals. Als je aan mensen vraagt wat ze nu echt willen, dan is het dat hun kinderen gelukkig zijn. Waarin verschillen mensen van elkaar en waar komen die verschillen vandaan? Voor een deel weten we nu dat het komt door genetische verschillen, maar een groot deel komt ook door omgevingsverschillen. Als we de samenhang tussen genen, omgeving en geluk beter in kaart hebben, dan ben ik al ver in m’n droom. Als dat dan uiteindelijk toegepast kan worden om mensen te helpen, dan zou dat natuurlijk helemaal fantastisch zijn! Dan kunnen we bijvoorbeeld naast depressiepreventie, ook aan gelukstimulatie doen. Het merendeel van de Nederlandse populatie is niet depressief en heeft ook geen depressieve symptomen. Van hen kunnen we leren. Als we de mensen die hun leven een 5 of een 6 geven, van dat randje af kunnen trekken, dan is dat winst op alle gebieden!”
Bestaat er een recept voor geluk?
“Er bestaat niet een eenduidig recept voor geluk. Als er al een recept zou bestaan, dan zou dat voor iedereen anders zijn. Ik denk dat de grootste kans op geluk voortkomt uit het accepteren wie je bent. Hoe dichter je bij jezelf blijft, hoe groter de mogelijkheid van een hoog geluksgevoel.”
