Brief aan de Koning

Twee jaar na de oproep van de dochter van Lumumba, is de tand van de vermoorde Congolese premier teruggegeven aan zijn familie. Begin juni had de Belgische koning Filip al spijt betuigd voor de wandaden in Congo.

"We kunnen eindelijk stoppen met rouwen," zei Lumumba's zoon Patrice na aankomst bij het koninklijk paleis in Brussel op 20 juni 2022. "De ziel van onze nationale held kan nu rust vinden."

Het lijkt klein, meer dan een tand is het niet. Maar het is het enige wat rest van de eerste democratisch verkozen premier van Congo, Patrice Lumumba, die in 1961 werd vermoord. Zijn tand werd een symbool voor de pijnlijke dekolonisatie van Congo, en zelfs in bredere zin voor die van het Afrikaanse continent. In de 2Doc Kort: Brief aan de Koning reconstrueert de Vlaamse documentairemaakster Maren Merckx met de dochter van Lumumba en haar openbare brief aan de Belgische koning Filip, de lange weg die de tand heeft afgelegd.

Kort nadat Patrice Lumumba de Belgische koning, de regering, kerkelijke gezagsdragers en andere hoogwaardigheidsbekleders persoonlijk confronteerde met de gevolgen van de brute kolonisatie van Congo, werd hij op 17 januari 1961 vermoord. 

Direct na de moord zorgden de moordenaars, op aansporing van de betrokken Belgische politiecommissaris Gerard Soete, ervoor dat het lijk verdween. Het graf van Lumumba mocht geen bedevaartsplaats worden. Zijn lichaam losten ze op in zwavelzuur. Niets bleef er van hem over. Totdat Gerard Soete in 1999 tijdens een tv-interview toegaf dat hij in het bezit was van twee tanden.

Zijn bekentenis was het begin van de lange strijd om teruggave van de tanden aan de familie van Lumumba. In 2002 erkende België medeverantwoordelijkheid voor de moord. Pas in 2016 nam de Belgische justitie een tand in beslag, de tweede werd nooit gevonden. Vier jaar duurde het vervolgens totdat men in de herfst van 2020 overging tot een DNA-analyse. Het besluit hiertoe was niet los te zien van het debat over het koloniale verleden dat in België, maar ook in andere Europese landen, waaronder Nederland, oplaaide in het kielzog van de Black Lives Matter-beweging. Cruciaal voor het besluit was de openbare brief van de dochter van Lumumba, Juliana Amato Lumumba, aan de Belgische koning Filip. Hij betuigde vorig jaar, zestig jaar na dato, zijn spijt voor de gruweldaden die begaan zijn tijdens het koloniale bewind. 

Inmiddels is vast komen te staan dat de tand inderdaad van Lumumba is. Na teruggave aan de familie, wordt de tand deze zomer in Congo tijdens een nationale feest- en herdenkingsdag bijgezet. En krijgt Lumumba zestig jaar na zijn dood, alsnog zijn bedevaartsplaats.

In haar korte documentaire werpt de Vlaamse documentairemaakster Maren Merckx met iets ogenschijnlijk kleins een bijzonder licht op iets groots, en zo confronteert ze ook de Nederlandse kijker met - tot op de dag van vandaag - de doorwerking van ons koloniale verleden.

Deze documentaire maakt deel uit van 2Doc Kort, een serie korte actuele documentaires van HUMAN en Deep Focus Webdocs voor NPO 2, NPO 2 Extra en NPO Start.