Op deze onderwijspagina over burgerschap vind je video's en lesmateriaal om het gesprek in de klas te voeren over psychische gezondheid, depressies, prestatiedruk en burn-outs. Het lesmateriaal is te gebruiken voor het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en het mbo.

Praten helpt! Zit je niet lekker in je vel of zie je het (even) niet meer zitten? Neem anoniem contact op met MIND Korrelatie. Praten over zelfmoordgedachten kan ook anoniem: chat via www.113.nl of bel gratis naar 0800-0113.

Voorafgaand aan het geven van deze les is het belangrijk dat je je zeker voelt om het onderwerp te bespreken. Stel jezelf daarnaast de volgende vragen:  
- Eigen rol in het gesprek: Wanneer zijn de dingen die worden besproken aanleiding voor overleg met de mentor, zorgcoördinator en leidinggevende? En wat doe je zelf in het gesprek met de leerling?
- Interne zorglijn: Wat is de interne zorglijn op school? Wat moet je doen wanneer (je denkt dat) het met een leerling mentaal niet goed gaat? 
- Externe zorglijn: Wat is de externe zorglijn, oftewel met wie kunnen medewerkers van de school overleggen? Welke rol heeft de jeugdarts/jeugdverpleegkundige van de GGD?  
- Rol van de ouder(s)/verzorger(s): Hoe ga je hierin samenwerken met de ouder(s)/verzorger(s)? Wanneer breng je hen op de hoogte? 
- Geheimhouding: Wat doe je wanneer een leerling niet wil dat je de ouders op de hoogte brengt van diens psychische problemen? Advies: beloof nooit dat je het niet zult delen met anderen, vanwege het feit dat de leerling misschien een gevaar voor zichzelf is en je hulp moet zoeken. 

Opgelet: Het is goed om je ervan bewust te zijn dat er misschien leerlingen in de klas zitten die zelf of in hun nabije omgeving heftige ervaringen hebben op het gebied van mentale gezondheid. Deze les kan een inleiding zijn om dingen bespreekbaar te maken, maar alleen als leerlingen daar zelf aan toe zijn. Bij deze ervaringen kan verdriet of in sommige gevallen zelfs trauma een rol spelen. Het is belangrijk dat leerlingen zich niet verplicht voelen om deze gebeurtenissen op te rakelen als zij dat (nu) niet willen. Geef daarom altijd de ruimte om ervaringen te delen maar ook om ze voor jezelf te houden of later 1 op 1 te bespreken.  

ADHD en autisme - bovenbouw po/onderbouw vo

In het hoofd van een ADHD'er

Luca (14) heeft ADHD. Nu zijn er meer kinderen met ADHD, maar voelen die zich ook onbegrepen? Met animaties wordt duidelijk gemaakt hoe Luca's brein werkt.

lesbrief + werkblad po
lesbrief + werkblad vo
Omgaan met ADHD

Jadi-ann (10) heeft ADHD en hoewel iedereen weet wat ADHD is, begrijpt niemand haar echt. Daarnaast slikt ze medicatie en die doet iets met haar. Ze heeft hierdoor het gevoel dat ze niet zichzelf kan zijn en voelt zich vaak onbegrepen. Hoe kijkt het panel hier tegenaan? Begrijpen zij wat er bij Jadi-ann speelt? En kunnen ze haar adviseren?

Verdiepingsvragen
  • Wat is ADHD?
  • Wat zijn de positieve kenmerken van ADHD die Jadi-ann noemt?
  • Sommige kinderen vinden Jadi-ann vervelend. Wanneer vindt iemand jou vervelend?
  • Jadi-ann slikt medicatie waardoor ze het gevoel heeft dat ze niet zichzelf kan zijn. Wat vind je daarvan? Ben jij altijd jezelf? Heb je je weleens anders voorgedaan dan je bent?
  • Kan iemand veranderen? Moet je veranderen voor anderen?
  • Stop de video op 13:44: wat zou jij doen als je Jadi-ann was? Medicatie slikken of niet? En hoe moet ze omgaan met de negatieve reacties?
    Kijk daarna de video met de klas af.

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een stoornis waarbij je vaak erg druk en snel afgeleid bent.

Omgaan met autisme

Arinda (11) heeft autisme en vindt het daardoor moeilijk om met anderen om te gaan. Op zichzelf zijn vindt ze heel prettig, maar ook saai. Moet ze alleen blijven of toch proberen met anderen om te gaan? Een kinderpanel geeft haar advies.

Verdiepingsvragen
  • Waar lig jij weleens wakker van?
  • Wanneer ben jij graag alleen en wanneer met anderen?
  • Arinda kan boos worden als mensen haar niet begrijpen. Haar hoofd is dan heel vol. Wie voelt zich ook weleens onbegrepen? Wat voel je dan? En hoe reageer je dan?
  • Waardoor word je rustig?
  • Waar word jij boos van?
  • Hoe maak je het goed na een ruzie?
  • Arinda vindt het moeilijk om met anderen om te gaan. Wat voor advies zou jij Arinda geven?
Jonge mantelzorger van autistische broertjes

Berber (11) is mantelzorger voor haar twee zwaar autistische broertjes. Ze maakt zich veel zorgen om hen en hierdoor vergeet ze vaak aan zichzelf te denken. Wat moet ze doen? Haar broertjes laten weinig mensen toe in hun wereld, ze vertrouwen helemaal op haar. Hoe kijkt het panel hier tegenaan? Het lijkt alsof ze geen keuze heeft. Of toch wel?

Verdiepingsvragen
  • Wat is een mantelzorger?
  • Zou jij mantelzorger kunnen zijn?
  • Wanneer vergeet jij aan jezelf te denken? Wanneer cijfer je je weg?
  • Wat vind je ervan als iemand anders meer aandacht krijgt dan jou?
  • Wat voor advies zou jij Berber geven?
  • Hoe vind je dat Berber omgaat met haar dilemma?

Overprikkeld en paniekaanvallen - bovenbouw po/onderbouw vo

Last van prikkels en geluiden

Luca (11) heeft veel last van prikkels en geluiden, rust nemen is voor haar daarom heel belangrijk. Dit betekent wel dat ze vaak nee moet zeggen tegen uitnodigingen en uitstapjes. Iets wat ze heel lastig en jammer vindt, want zo mist ze alle pret. En bovendien heeft ze het idee dat niet iedereen haar afwijzingen begrijpt. Wat vindt het kinderpanel? Moet ze zich nergens iets van aantrekken en vooral haar rust pakken? Of moet ze zich zo nu en dan verbijten en juist wel iets leuks gaan doen?

Verdiepingsvragen
  • Herken je het dilemma van Luca? Leg je antwoord uit.
  • Vind je jouw leven druk? Waarom wel/niet?
  • Wanneer is het voor jou te druk of heb je last van veel prikkels? Hoe voel je je dan? En wat doe je dan?
  • Waardoor word je rustig? Hoe ontspan je?
  • Waarom is rust belangrijk?
  • Luca vindt het soms lastig om nee te zeggen en ze heeft het idee dat niet iedereen haar begrijpt. Wat voor advies zou jij Luca geven?

Burn-outs en depressies - bovenbouw vo/mbo

Een zogenaamd perfect leven

YouTuber Nynke (19) van het paardenkanaal Zaressa, lijkt het perfecte leventje te leiden, maar in het dagelijks leven blijkt dat anders te zijn. Ze heeft veel last van angstklachten, waardoor ze depressieve gevoelens krijgt. Een groot contrast. Nynke raakt in een crisis en moet worden opgenomen in een kliniek. “Ik dacht dat ik daar niet hoorde, ik ben daar niet erg genoeg voor.”
 

Verdiepingsvragen en opdracht
  •  Vind jij dat we genoeg praten over mentale gezondheid? 
  • Heb je een ervaring met mentale gezondheid die je graag zou delen? Dit kan bijvoorbeeld ook van een vriend(in) of familielid zijn.
  • Is jouw leven in het echt net zo perfect als online?

    Laat de leerlingen of studenten een brief schrijven. Voor zichzelf: Als je zelf niet lekker in je vel zit, hoe zou je dan geholpen willen worden? Wat vind je fijn? Wie wil je bedanken? Of aan iemand in hun omgeving die last heeft van mentale problemen. Wat wil je tegen diegene zeggen?
Paniekaanvallen

Manon heeft last van paniekaanvallen. Hoe is het om zo bang te zijn dat je niet meer buiten komt? In de documentaire legt ze uit hoe het voelt om een paniekaanval te hebben.

lesbrief + werkblad vo
lesbrief + werkblad mbo
Aafke en Josje Romeijn praten over hun depressies

In de YouTube-serie #OpenUp gaan twee artiesten met elkaar in gesprek over hun psychische en mentale issues. Stress, burn-outs en depressies krijgen erkenning en herkenning. De duo's doorbreken het taboe en praten openlijk over deze onderwerpen én vertellen hoe je om kan gaan met deze problemen.

In deze aflevering praten Aafke en Josje Romeijn over hun depressies en wat ze in die tijden aan elkaar hebben.

powerpoint

Familieleden met mentale problemen - bovenbouw po/onderbouw vo

Je moeder helpen smetvrees te overwinnen [fictie]

Teuns moeder heeft smetvrees, waardoor zijn ouders ook zijn gescheiden. Hij vindt dat ze in therapie moet, maar z’n moeder gelooft daar niet in...

lesbrief + werkblad po
lesbrief + werkveld vo
Hoe moet ik omgaan met een alcoholverslaafde ouder? [fictie]

Normaal wordt Marietje opgehaald door haar vader na musicalrepetitie, maar vanavond komt hij maar niet. Een man in niet al te frisse kleren zwerft van vuilnisbak naar vuilnisbak en komt steeds dichterbij. Durft Marietje deze man in vertrouwen te nemen en te vertellen dat haar vader alcoholverslaafd is?

lesbrief + werkblad po
lesbrief + werkblad vo

Familieleden met mentale problemen - bovenbouw vo/mbo

Jesse vertelt over depressie aan broer Kay Nambiar

In deze aflevering gaan Jesse en Kay Nambiar in gesprek over hun band in tijden van de mentale problemen van Jesse. Terwijl Kay Expeditie Robinson wint glijdt Jesse af in een zwart gat. Om dit bespreekbaar te maken schreef Jesse een brief aan zijn broer Kay.

Goed om te weten: deze video laat goed zien dat een depressie niet altijd een direct aanwijsbare reden heeft. En als je niet lekker in je vel zit, hoeft dat ook niet altijd te betekenen dat je meteen in een depressie komt. Het is belangrijk om er over te praten, met een dierbare, een vertrouwenspersoon van school of een professional. 

Opdracht

Jesse heeft een brief geschreven om zijn broer Kay te vertellen over zijn psychische problemen. Laat de leerlingen/studenten een brief schrijven:
1) aan een dierbare die last heeft van psychische problemen. Wat willen ze diegene vragen? Hoe beleven ze de problemen?
2) over hoe ze zelf in hun vel zitten. Waar hebben ze behoefte aan?

Euthanasie bij psychisch lijden - bovenbouw vo/mbo

Bekijk hier de fragmenten uit het programma Karo wil goed dood. Karo (29) heeft een complexe posttraumatische stressstoornis (CPTSS) en is uitbehandeld. Het psychisch lijden is haar teveel geworden. Op 2 december 2022 wil Karo dood. Door een euthanasietraject in te gaan, krijgt ze de kans om op een menswaardige manier dood te gaan. Bij elk fragment staan vragen die je in de klas kan bespreken. 

Opgelet: Mogelijk zit er in je klas een kind die iemand heeft verloren aan euthanasie. De fragmenten kunnen helpen dit onderwerp bespreekbaar te maken. Het is goed om je te realiseren dat deze fragmenten emotionele reacties kunnen oproepen. Voorafgaand aan het geven van deze les is het belangrijk dat je je, als onderwijsprofessional, zeker voelt om het onderwerp te bespreken.

Einddatum

Karo heeft in haar agenda een einddatum staan. Dit is de datum waarop Karo dood wil. Ze zit in een euthanasietraject en wacht nu op de laatste toezegging. Ze vertelt in dit fragment ook waarom ze euthanasie wil. "Ik heb de behandelingen en de medicatie een kans gegeven. Ik voel me heel erg klem zitten. Ik wil dood gaan, maar ik wil niet de narigheid die het oplevert voor de omgeving."

  • Wat vind je ervan dat Karo een datum voor haar dood heeft gekozen?
  • Ken jij mensen in je omgeving die worstelen met hun mentale gezondheid? Zo ja, hoe ga jij hier als buitenstaander mee om?
Blijven praten over mentale gezondheid

"Mentale gezondheid is relatief onzichtbaar," zegt Karo. In dit fragment legt ze uit waarom ze ervoor heeft gekozen om mee te werken aan de film. "De mensen die ermee worstelen hebben niet allemaal de gelegenheid om daar een stem aan te geven. Daarom doe ik dit voor hen."

  • Waarom denk jij dat het belangrijk is dat we blijven praten over mentale gezondheid? 
  • Op welke manier denk jij dat we dit onderwerp nog meer bespreekbaar kunnen maken? 
Ik strook niet met het eigen idee van mezelf

"Zelf het einde schrijven aan het verhaal van je bestaan, het zou altijd verdrietig blijven, maar waardiger kan je niet gaan," leest Karo voor uit een afscheidsbrief van een dierbare. Nog steeds vindt Karo het lastig om positief naar haarzelf te kijken.  

  • Wat is het beeld dat jij van jezelf hebt?

Slaapproblemen - vo/mbo

Wat is jouw dag- en nachtritme?

Een op de vijf Nederlanders kampt met slaapproblemen. In de slaapcentra van de Nederlandse ziekenhuizen komen steeds meer jonge mensen die niet meer kunnen slapen. Ze zijn hun dag- en nachtritme kwijt, en verliezen zo langzaam het contact met de wereld om hen heen. In de 2Doc: Tegen de Tijd volgt regisseur Nelleke Koop de behandeling van Muied (17), Nienke (22), Leon (24) en Maurice (51). In de verkorte versie zien we Nienke en Muied die in het dagelijks leven worden beïnvloed door een verschoven slaap-waak ritme.

lesbrief + werkblad vo
hele documentaire