Wat als psychisch lijden teveel wordt?

In onze film Karo wil goed dood volgt filmmaker Xena Maria Evers Karo (29), die een complexe posttraumatische stoornis (CPTSS) ontwikkelde na een aantal traumatische gebeurtenissen in haar leven. Vijftien jaar lang onderging ze verschillende therapieën, slikte talloze medicijnen, zag 200 hulpverleners, maar beter werd ze niet. Uiteindelijk vond Karo rust, toen zowel haar eigen psychiater, een second opion-psychiater én een SCEN-arts haar euthanasie-aanvraag goedkeurden en ze in december 2022 rustig en menswaardig uit het leven stapte. 

Heleen Weber weet hoeveel impact zo'n traject heeft. Zij bleef achter nadat haar dochter Dorien in 2018 op 32-jarige leeftijd euthanasie kreeg na jarenlang ondraaglijk psychisch lijden. "Het was heel surrealistisch," zegt Heleen. "Ik kan het me eigenlijk niet meer voorstellen hoe die tijd was. Je doet dingen die totaal tegen je moederinstinct indruisen."

Fragment uit Karo wil goed dood, waarin Karo uitlegt waarom ze voor euthanasie wil gaan.

De verhalen van Dorien en Karo staan niet op zichzelf. In 2021 pleegden 7.666 mensen euthanasie, een stijging van tien procent ten opzichte van het jaar ervoor. Dit blijkt uit cijfers van onder andere het CBS en de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE).

De euthanasiewet zoals we die kennen in Nederland bestaat dit jaar 21 jaar. Hoewel de eerste publieke debatten over euthanasie in Nederland al plaatsvonden in jaren zestig rondom de zaak Postma. Een vrouwelijke arts beëindigde op verzoek van haar zieke moeder diens leven. De rechtbank in Leeuwarden boog zich over de zaak en in de media en de politiek was deze zaak het gesprek van de dag.  De arts werd uiteindelijk wegens overtreding van art. 293 van het wetboek van strafrecht veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van een week met een proeftijd van een jaar. 

De wens van Nederlanders om zelf over hun leven te beschikken reikte tot politiek Den Haag en de euthanasiewet kwam daardoor regelmatig op de agenda. In april 2002 kwam de euthanasiewet er dan echt door. Sinsdien blijft de vraag naar euthanasie groeien.  De cijfers stijgen elk jaar en daarmee de wachtlijsten bij het expertisecentrum Euthanasie ook.  

"Niet iedereen die met mentale gezondheid worstelt kan dat uitdrukken, daarom wilde ik die mensen graag een stem geven," zegt Karo over haar medewerking aan de film over haar euthanasietraject.

Dorien, de dochter van Heleen, wachtte twee jaar op een akkoord vanuit het expertisecentrum. "Haar reguliere zorgverlener gaf aan: 'Ik ben van het leven, we gaan het niet over een doodswens hebben'. Dorien voelde zich niet serieus genomen en ik weet inmiddels dat het voor heel veel andere psychiatrische patiënten geldt. 

"Er was ook iemand geweest die zei: 'Dit mag je niet van een psychiater vragen, je bent intelligent genoeg om zelf een middeltje via internet te vinden'. Dat was nou precies wat zij niet wilde, ze wilde niet alleen zijn als ze zou overlijden. Alles wat zij wilde, was op een rustige humane manier sterven. En Dorien wilde het ons ook niet aandoen dat we de politie voor de deur hadden staan met de boodschap dat ze het toch had gedaan."

Volgens van Veen blijft het blijft balanceren en worstelen. "De meeste mensen die bij de psychiater komen zijn hopeloos, net zoals hun familie. Het is de taak van psychiaters om een hoopvolle houding te hebben en perspectief te bieden. Dat is de basis van de geestelijke gezondheidszorg en die moeten we ook koesteren. Maar ergens zit een grens, soms botst het hoopvolle karakter van de psychiater met de daadwerkelijke hopeloze situatie van de patiënt."

De vraag blijft wanneer iemand is uitbehandeld, volgens Van Veen. "Ik heb meerdere behandelaren gesproken die er wakker van liggen. Zij vragen zich af of ze niet te snel meegaan in een verzoek, of alle behandelingen zijn geprobeerd. En als ze een traject met een patiënt hebben doorlopen, zie je dat psychiaters even de rust nodig hebben voor ze een nieuw euthanasieverzoek in behandeling kunnen nemen."

Van Veen wijst op de unieke situatie in ons land. We moeten niet vergeten dat we in Nederland een uitzondering zijn als het gaat over euthanasie bij psychisch ondraaglijk lijden, met België in ons kielzog. "Ik geef soms lezingen in het buitenland en dan zit het publiek te klapperen met de oren, er is veel kritiek op ons Nederlandse beleid over euthanasie in de psychiatrie."

Maar dat psychisch lijden ondraaglijk kan zijn, zal geen enkele psychiater ontkennen volgens Van Veen. "We zijn een netwerk aan het opstellen met ervaringsdeskundigen en nabestaanden en ik heb vertrouwen dat dit zal helpen om beter te zorgen voor mensen met een euthanasiewens."

Voor Heleen druiste het aanvankelijk in tegen haar moederinstinct om mee te gaan in het gesprek over euthanasie bij dochter Dorien. "Je wil als moeder er alles aan doen om je kind niet te zien sterven. Maar rationeel wist ik: Dorien is een volwassen wilsbekwame vrouw, zij heeft niet om dit leven gevraagd en wie ben ik dan om te zeggen dat ze haar tijd moet uitzitten?! Mijn dochter was veel eerder bij die acceptatie. Dan zei ze: 'Ik heb gewoon pech gehad; ik had ook kanker kunnen krijgen'."

Heleen is dankbaar dat Dorien voor euthanasie heeft gekozen. "Het klinkt misschien gek, maar ik vind het een voorrecht dat we dit als gezin met elkaar hebben mogen meemaken. Het was een heel bijzondere en intieme periode. Een aantal weken voor haar dood vertelde ze dat ze er nog steeds achter stond om het op deze manier te doen, maar als iemand haar om advies zou vragen, ze niet zou weten of ze het een ander zou adviseren. Het is een zwaar en langdurig proces geweest. Zij had het ervoor over en daar ben ik haar nog steeds intens dankbaar voor."

Karo (29) uit Beverwijk heeft een complexe posttraumatische-stressstoornis (cptss) en is uitbehandeld. Haar psychisch lijden is uitzichtloos en ondraaglijk, verder leven wil ze niet meer. Daarom is ze een euthanasietraject gestart. Xena Maria Evers volgde haar in de laatste maanden richting haar zelfgekozen dood.