'Veel ideeën over hoe de wereld werkt, blijken onwaar'

“Nou, ik ben niet zo geschokt als sommige anderen. Volgens mij komt dit door een generatieverschil. Na de val van de Berlijnse muur heerste in Europa het idee dat de geschiedenis ten einde zou komen. De liberale democratie had de ideologische strijd gewonnen en nu zou de wereld vanzelf wel onder onze controle vallen. De mensen die dit wereldbeeld aanhangen, ervaren nu een diepe pijn en ongeloof. 

Zelf groeide ik op in een hele andere wereld. Ik studeerde in een hele internationale omgeving en ik interesseerde mij in China. Daardoor zag ik al vrij vroeg hoe de opkomst van China het westerse idee van het einde van de geschiedenis enorm tegenspreekt. Daarnaast heeft ook de filosofie mij enorm geholpen om dit maakbaarheidsgeloof te bevragen.”

“Ik heb veel gehad aan postmoderne denkers, zoals de Amerikaanse Richard Rorty en de Franse Michel Foucault. Zij waren tijdens mijn studie erg populair. Van hen leerde ik dat de grote verhalen van de westerse moderniteit niet zo universeel zijn als ze zich voordoen en dat de wereld een stuk minder logisch in elkaar steekt dan we graag denken. Deze inzichten bleken tijdens mijn studie internationale betrekkingen ontzettend relevant, want daar dacht iedereen dat de wereld wel heel rationeel te begrijpen en voorspellen is.”

“Als je naar veel grote spelers in de wereld kijkt, zoals Rusland, China en de VS, dan zie je dat ze een duidelijk verhaal hebben over wie ze zijn, en dat dit verhaal sterk bepaalt hoe ze geopolitiek handelen. Bij Europa is er minder sprake van een duidelijk verhaal. Misschien is dat ook wel een van de dingen die Europa zo prettig maakt. We willen graag een open samenleving zijn. De idee van een overkoepelend verhaal over wie wij zijn, benauwt ons hier ontzettend.

De Britse diplomaat Robert Cooper stelt dat er drie soorten staten zijn, premodern, modern en postmodern. Hij noemt de EU een postmoderne staat, omdat het niet geleid wordt door een overkoepelende ideologie, maar juist streeft naar openheid en transparantie. De gedachte hierachter is dat goed voorbeeld doet volgen: onze openheid straalt ook op andere landen af. Zo zouden we steeds meer invloed verwerven.”

“Nee. Volgens mij gaan we in Europa door een moeilijke en pijnlijke tijd. Veel belangrijke ideeën die we hadden over hoe de wereld in elkaar steekt, blijken onwaar. Een goed voorbeeld van zo’n idee is dat we altijd in de veronderstelling verkeerden dat aan de juiste kant van de geschiedenis staan je niet alleen gelijk geef, maar dat dit ook strategisch gezien in je voordeel werkt. Hierbij zijn we niet alleen volledig uit het oog verloren dat onze eigen morele superioriteit is ontleend aan allerlei grote onrechtvaardigheden, maar ook dat de wereld helaas niet zo in elkaar steekt.”

“Ja, we dachten dat de wereld moreel maakbaar was, maar uiteindelijk is deze vooral politiek en tactisch maakbaar. De controle op de wereldorde is dus een stuk meer van allerlei toevalligheden afhankelijk dan we dachten. De wereld is uiteindelijk maakbaar door politieke improvisatie, door optreden tijdens crisis en door de persoonlijkheden van leiders. We hebben lang een apolitieke logica gevolgd, maar nu blijkt dat we juist politiek moeten handelen. En dat betekent ook dat we wel een verhaal nodig hebben over wie we als Europa willen zijn en hoe we ons verhouden tot andere wereldspelers. We dachten dat we hier klaar mee waren in de postmoderne EU, maar dat is helaas niet zo.”

Even lekken we oppermachtig. Onze tijd werd gekenmerkt door ongekende welvaart en langdurige vrede. Werd, want Poetins bloederige oorlog in Oekraïne veranderde alles. In de laatste aflevering van dit seizoen van Het Filosofisch Kwintet onderzoeken we de maakbaarheid van de internationale rechtsorde.

Waren we naïef, en hebben we genoeg gedaan om dit te voorkomen? Kunnen we de wereldorde naar onze hand zetten, of was dat slechts een illusie? Hoe krijgen we weer meer grip op de geopolitieke situatie?

Presentator Clairy Polak spreekt erover met historici Mathieu Seegers en Philipp Blom, politicoloog Ties Dams en filosoof Daan Roovers.

Zondag 7 augustus om 12:10 op NPO 1. 

Lees hier meer over de aflevering en kijk nadien terug →