Zelfhulp in tijden van corona

In de derde aflevering van Dus Ik Volg onderzoekt Stine Jensen de helende kracht van de groep. Ze gaat op bezoek bij Wouter van der Meulen die na een jarenlange heroïneverslaving bij een anonieme zelfhulpgroep vond waar hij zo naar op zoek was: saamhorigheid, structuur en rust. Na de eerste bijeenkomst liep hij weer rechtop, na de tweede kon hij weer glimlachen en gaandeweg bouwde hij zijn medicijngebruik af. De kracht voor dit zware fysieke en mentale herstelproces haalde hij uit de groep. 

Wouter, die inmiddels als ervaringsdeskundige werkt bij een verslavingskliniek in Rotterdam, moest in eerste instantie wel even wennen toen de eerste coronamaatregelen werden aangekondigd. Een belangrijk kenmerk van de groepsbijeenkomsten is dat ze een vast patroon volgen. Dit helpt verslaafden om ook in hun dagelijks leven structuur aan te brengen. 

Bij binnenkomst omhelzen lotgenoten elkaar, iedere periode van soberheid wordt gevierd met de overhandiging van een muntje en de meeting wordt afgesloten met een cirkel van verbondenheid, waarbij hand in hand een gebed wordt uitgesproken. "Na zeven jaar ben ik zo gewend geraakt aan dat ritme, dat het vreemd aanvoelt om niet meer te knuffelen. En om met de handen langs het lichaam in een kringetje te staan."

Ook Frans*, één van de verslaafden die door Wouter wordt begeleid, mist vooral het fysieke contact van zijn vaste zondagochtendmeeting. Hij spreekt de mensen uit zijn groep dagelijks, misschien wel vaker dan voorheen. "Ik voel me soms net een belcentrale," zegt hij lachend. Zijn telefoon staat vanaf een uur of acht 's morgens roodgloeiend.

"Toch voelt dat niet hetzelfde. Als ik er even doorheen zit, werkt niets zo troostend als een knuffel of arm me heen." Tijdens een van de eerste bijeenkomsten die hij bijwoonde, was het dan ook het fysieke contact dat hem deed besluiten terug te blijven komen. "Mijn sponsor omhelsde me en zei dat hij net zo lang van me zou blijven houden tot ik dat zelf zou kunnen. Dat vond ik heel bijzonder en heeft me echt geholpen."

Als premier Rutte op 16 maart een tijdelijk verbod aankondigt op evenementen en bijeenkomsten, betekent dit ook dat de zelfhulpgroepen voor verslaafden – waarvan er honderden zijn in Nederland – niet langer fysiek kunnen samenkomen. Een ontwikkeling waar het personeel in de verslavingszorg zich grote zorgen over maakt.

Vooral de groep die pas net is afgekickt of nog middenin het herstelproces zit, is kwetsbaar en gevoelig voor allerlei prikkels. Door het wegvallen van het groepscontact zijn zij grotendeels op zichzelf teruggeworpen om deze prikkels het hoofd te bieden.

Een verslavingsverpleegkundige uit Leeuwarden is bang dat het aantal terugvallen flink zal toenemen als deze periode nog lang voortduurt. Veel cliënten hebben geen contact meer met hun familie en komen nauwelijks nog buiten uit angst besmet te raken met het coronavirus.

Het vaak jarenlange drugsgebruik heeft hun longen beschadigd, waardoor ze een risicogroep vormen. Met verdere sociale isolatie als gevolg. Nu de huisbezoeken en groepsactiviteiten niet kunnen doorgaan, probeert ze haar cliënten zoveel mogelijk telefonisch te ondersteunen. "Maar niet iedereen heeft beltegoed of een telefoon waarmee je kunt beeldbellen. Dat maakt het lastig, juist omdat het non-verbale contact zo belangrijk is."      

Ondanks het gebrek aan fysieke bijeenkomsten merkt Wouter dat het merendeel van de mensen uit zijn groep bijzonder creatief en veerkrachtig met de situatie omgaat. "De eerste stap naar herstel is het erkennen dat je je soms machteloos voelt. Om daarover te leren communiceren en vervolgens op zoek te gaan naar oplossingen. Deze les kan nu gelijk op een rustige manier in de praktijk worden gebracht."

Want hoewel het "gewone" dagelijkse leven – dat van voor de corona-uitbraak – weliswaar de gewenste structuur en regelmaat kon bieden, ontstaat er nu ook tijd en ruimte om in alle rust aan de twaalf stappen van het herstelproces te werken.  

"Normaal gesproken is er altijd wel iets wat je moet doen. Het leven dendert in sneltreinvaart voorbij. Maar nu die trein is vertraagd, is het mogelijk om een stap terug te doen. En om te voelen en kijken wat je anders zou willen doen."

Het twaalfstappenprogramma rondde Wouter zelf al jaren geleden af, maar vervelen doet hij zich in deze tijd geen moment. Hij spreekt regelmatig in de tuin af met zijn band, waarvan hij de meeste leden via de zelfhulpgroep leerde kennen. Op veilige afstand van elkaar oefenen ze hun nieuwe repertoire, terwijl de buren vanaf de balkons meeluisteren en klappen.

Ook Pieter* merkt dat de zelfhulpgroep en het twaalfstappenprogramma hem goed hebben voorbereid op de gevoelens van machteloosheid die als gevolg van corona de kop opsteken. Als professioneel dj verloor hij in één klap zijn dagelijkse ritme, nu al zijn optredens voor de komende maanden zijn geannuleerd.

Doordat het woord "acceptatie" zo vaak werd herhaald tijdens de bijeenkomsten, besloot hij meteen zijn dagritme van toen hij zes maanden geleden uit de kliniek kwam opnieuw in te voeren. Acht uur 's morgens opstaan, half negen ontbijten, dan wat lezen en om tien uur bellen met zijn sponsor. 

Als alternatief voor de fysieke bijeenkomsten hebben veel zelfhulpgroepen online meetings opgericht. Onderling worden er Zoom-links uitgewisseld, zodat mensen kunnen inbellen en elkaar online kunnen treffen. Op de omhelzingen en het handen vasthouden na, volgen deze meetings zo veel mogelijk de offlinestructuur.

Voor Pieter was op deze manier de pijn van het niet meer naar "echte" bijeenkomsten kunnen gaan snel verzacht. Dagelijks krijgt hij meerdere links doorgestuurd. Soms belt hij in tijdens het wandelen om alleen maar te luisteren naar de ervaringen van anderen, op andere momenten neemt hij actief deel.

"Ik was wel bang dat ik herkend zou worden, omdat er toch allemaal nieuwe mensen in deze groepen zitten. Daarom woon ik vooral Engelse en Ierse meetings bij. Dan weet ik zeker dat niemand mij herkent." 

Terwijl Pieter de online meetings afstruint, houdt Frans het vooralsnog bij zijn vertrouwde belnetwerk dat hij door de jaren heen heeft opgebouwd. Het veilige gevoel dat de fysieke zelfhulpgroep hem geeft, denkt hij online niet te kunnen terugvinden.

Hij is bang dat de anonimiteit van de groep – een van de kernwaarden van de zelfhulpgroep – online niet voldoende gewaarborgd wordt. "Je weet nooit wie er inbelt en meeluistert. Misschien zit er wel iemand tussen die helemaal niet bij de groep hoort."

Zolang de verbondenheid van de groepsleden intact blijft via de online meetings en het onderlinge belverkeer, maakt Wouter zich niet al te veel zorgen over mogelijke terugvallen. Op een enkeling na weet iedereen die hij begeleidt creatief om te gaan met alle veranderingen. 

Behalve de "vibe" van fysieke bijeenkomsten is er voor Wouter weinig veranderd. En met wat extra begeleiding en een extra telefoontje weet hij de kracht van de zelfhulpgroep voor verslaafden in stand te houden.

* De gebruikte namen zijn om privacyredenen gefingeerd. De volledige namen zijn bekend bij de redactie.