'Ik wil dat mensen weer in beeld gaan geloven'

Vanaf 29 augustus zenden we vier nieuwe bijzondere videobrieven van over de hele wereld. In de 2Doc Kort: Debriefing Drone-operator bekijken we de oorlog in Afghanistan door de ogen van een drone-piloot. De week daarop zijn we te gast op een bruiloft in Jemen in Akrams Bruiloft en worden we meegenomen langs De Buurtkoelkasten van New York - die daar voor eten voor de armsten zorgen. De serie sluiten we af met een anonieme filmmaker uit Myanmar, die in Sad Film een videobrief stuurt vanuit de militaire dictatuur. 

In aanloop naar uitzending van vier nieuwe bijzondere videobrieven spreken we met producent Jos de Putter. De documentairemaker en producent begon voor de Correspondent met het produceren van korte documentaires voor online distributie. Sinds 2018 vertoont HUMAN de videobrieven ook op televisie. Elke film maakt De Putter met verschillende makers, die hun documentaire brengen als persoonlijk verhaal.

"Waar ik altijd naar op zoek ben, is een bepaalde urgentie. Sommige films maken hun eigen agenda, maar meestal probeer ik toch te kijken wat er in het nieuws komt. Nu de situatie in Afghanistan zo nijpend is, en we ons afvragen hoe ver de solidariteit reikt, is de film Debriefing Drone-operator ontzettend actueel. 

Hetzelfde geldt voor De Buurtkoelkasten van New York. De stad gaat weer open na de lockdown en ik besprak met regisseur Ilja Willems – die eerder films in Amerika heeft gemaakt – over wat we kunnen maken. Is er een nieuw New York ontstaan? Zij kwam er toen mee dat er ook een meer vriendelijk en solidair New York tot stand is gekomen, als resultaat van de Black Lives Matter-beweging en de pandemie. De buurtkoelkast is daar een klein, maar toch charmant voorbeeld van."

"Het zijn altijd heel persoonlijke kleine verhalen die aan iets heel groots verbonden zijn. En na de coronacrisis probeer ik te kijken naar de dingen die zich voordoen in termen van healing – of genezing. Zoals het echtpaar dat voeten verzorgt van vluchtelingen die de Balkanroute overleefd hebben in Zonder Schoenen overleef je niet.

De films zijn maar kort, dus je bent wel op zoek naar een emotionele impact. Dan gaat het snel over menselijkheid in een crisissituatie, want met een lotgeval kun je je identificeren. Het gaat dan over menselijkheid, maar eigenlijk ook over de keuze die daaraan ten grondslag ligt. Bijvoorbeeld de keuze van Lorena en Gian Andrea om voeten te verzorgen. De morele overweging die zij maken, die probeer ik wel te zoeken. En dan heel klein, zodat het een afweging is die we allemaal kunnen maken. Zolang die klein is, kun je je daarin verplaatsen."

"Wat ik spannend vind aan die film, is dat het overgrote deel zich heel zakelijk uitspreekt in de voice-over. Emotieloos bijna. En wat je ziet is eigenlijk ook zonder emotie, want de dronebeelden zien eruit als een game. Totdat je realiseert dat bij elk wolkje er zoveel mensen worden gedood. Het is precies die spanning tussen heftigheid en emotieloosheid die de film spannend maakt.

Het verhaal ligt bij de operators, maar dat zijn wij eigenlijk. Wij hebben dat gedaan, we hebben die oorlog gevoerd en zijn die blijven voeren. Het is eigenlijk de eerste drone-oorlog uit de geschiedenis, ontstaan vanuit het argument dat Obama minder Amerikaanse slachtoffers wilde hebben. In de film zien we wat daar de gevolgen van zijn."

"Het is volgens mij fifty-fifty. Soms weet ik welke maker ik moet hebben bij een onderwerp. Zoals voor Je Lichaam je Wapen over hoe die meiden in São Paulo de straat willen heroveren op Bolsonaro’s machismo en dat hele systeem. Elisabeth Salgado is de ideale maker daarvoor, niet alleen omdat ze er vandaan komt, maar ook om hoe ze kijkt en denkt.

Christine Pawlata komt altijd met hele persoonlijke en kwetsbare portretten, zoals Brief aan de Paus, Angelo en de Bommen en Cedric: Brief aan de Rechter. Zij brengt vaak een aantal onderwerpen in. Verhalen over een strijd die op een paar vierkante meter gevoerd worden, maar zo veel zeggen over wat er in de wereld speelt. Daar kiezen we dan een onderwerp uit waar we mee verder gaan.

De film Akrams Bruiloft uit Jemen is een heel bijzonder verhaal. Ik kreeg een bericht via mijn website van een man uit Jemen die mij had gevonden. Hij zei dat hij zijn hele leven droomde over dat hij films wilde maken, en dat ook deed, maar niet wist met wie hij contact moest opnemen. We raakten in gesprek en hij kwam met een verhaal over een man die ging trouwen, een man zonder benen.

Zo’n liefdesverhaal uit Jemen is een formidabel klein verhaal dat toch iets zegt over het leven daar. En het is iets dat voorbij de clichés gaat. Wat wij hier verzinnen en dan in Jemen gaan maken, dat is altijd een cliché want dat verzinnen wij. Maar dit is zo’n onverwacht verhaal. En het is totaal uniek om zo’n verhaal uit Jemen te krijgen, waar je moeilijk met een filmcrew naartoe kan gaan. 

Dat vind ik zo aardig aan deze serie. Als je in gesprek gaat met een maker, komt er iets uit dat wij niet kunnen bedenken. Ik heb jarenlang dingen gedaan vanachter een bureau in Hilversum, maar dat is eigenlijk niet de juiste manier. Als je mensen hun eigen verhaal wil laten vertellen, dan moet je daar ook voor openstaan. En als je daarvoor openstaat, komt er opeens een jongen uit Jemen met een liefdesverhaal. Terwijl, als wij naar Jemen gaan, dan maken we hoogstwaarschijnlijk een verhaal over oorlog."

"We leven in een tijd van enorm wantrouwen. Wat is waar en wat is niet waar? En voor wie is iets waar? Ik probeer eigenlijk een vertrouwensband te herstellen met de kijker. En dat kan alleen maar als je hele persoonlijke verhalen vertelt. Geen meningen, maar lotgevallen. Mensen maken iets mee en doen iets, zoals de twee mensen die voeten gaan verzorgen.

Dan kan je weer in het beeld gaan geloven, in het verhaal. Ik vind dat zo belangrijk. Een persoonlijke vertelling van iets waar je direct getuige van bent, lost de crisis van wat je kan vertrouwen aan vertelling op. Je moet daarvoor de maker wel de ruimte geven, anders verwacht je dat de maker iets vertelt wat je hebt voorgekauwd. 

Waar het op neer komt is dat mensen recht hebben op hun eigen verhalen. En om het te vertellen zoals zij het willen vertellen."

"Ik probeer erachter te komen wat de maker wil vertellen en waarom. Ik monteer wel mee, maar ik probeer niet in mijn verhaal te zitten, maar in hun verhaal. 

Een van de redenen dat ik dit werk doe, is omdat ik wil dat mensen weer in het beeld gaan geloven. Want op het moment dat je iets niet vertrouwt, dan is het niet van belang, of je weet niet of het van belang is. Echtheid is de sleutel om ervoor te zorgen dat mensen weer in het beeld gaan geloven. 

Als de verhalen echt zijn, kunnen we zien wat de crises zijn waar mensen zich toe moeten verhouden. Je zou maar voeten gaan zalven. Die keuze lijkt zo eenvoudig, maar het is ook ongelofelijk. En dat is toch het mooie van film, dat je eventjes sprakeloos kan zijn? Je bent sprakeloos wanneer je een echte emotie de ruimte moet geven, of dat nu over schoonheid of over pijn gaat. En dan zijn we al een hele stap verder."