Jean-Paul Sartre (1905 – 1980)
‘L’enfer, c’est les autres’
Jean-Paul Sartre houdt een lezing met de titel ‘L’existentialisme est un humanisme’ (het existentialisme is een humanisme). De ruimte is afgeladen vol. De atmosfeer is geladen, het is warm en sommigen vallen flauw, terwijl Sartre de leerstukken van het existentialisme afkondigt. Zoals: de menselijke existentie gaat aan zijn essentie vooraf. Of: de mens is veroordeeld tot vrijheid. Een filosofische superster is geboren.
In het naoorlogse Frankrijk en Europa, dat bijkomt van de onderdrukking door de Nazi’s, slaat het radicale vrijheidsidee van Sartre in als een bom. De mens, volgens Sartre, heeft geen kern of essentie die hij in zich draagt en waaraan hij moet beantwoorden. Hij is geen schepsel van God, noch de uitkomst van een traditie. Hij komt volstrekt onbepaald ter wereld, als louter existentie. De mens is daarmee ook volledig verantwoordelijk voor zijn keuzes. Hij kan niets afschuiven op gewoonte, bevel of religie.
Sartre wordt beschuldigd van pessimisme. Dat lijkt te worden bevestigd door de jonge generatie die met hem dweept. Gehuld in zwarte coltruien, bevolken ze ’s nachts de keldercafés van de Parijse wijk Saint-Germain-des-Près. Ze worden ‘Les Rats’- de ratten – genoemd. Maar Sartre vindt zich allerminst een pessimist. In zijn eerdere romans en toneelstukken verwoordt hij weliswaar de keerzijde van die radicale vrijheid. Ze is ronduit beangstigend, en altijd vrezen we dat anderen haar inperken. De hel, dat is de ander, schrijft Sartre. Maar tegelijkertijd is de consequenties van vrijheid onder ogen zien optimistisch omdat we het lot geheel in eigen handen nemen.
Niet alleen jongeren, maar ook de media volgen en masse iedere stap van Sartre en zijn levensgezel en intellectuele partner Simone de Beauvoir. De twee ontmoetten elkaar jong en sluiten een pact elkaar volledig vrij te laten – ook seksueel. Het huwelijk is immers een bourgeois, een onderdrukkend systeem. Ze werken en debatteren in cafés als Les Deux Magots en Café de Flore. Toeristen kunnen er nu terecht voor souvenirs.