QAnon groeit op Telegram in Nederland

Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam blijkt dat in Nederland vier grote QAnon-groepen zijn op Facebook, met ruim 12.000 unieke leden, zo berichtte Nieuwsuur in september. Die leden stuurden elkaar dit jaar zo’n 40.000 berichten, wat leidde tot meer dan een half miljoen interacties, zoals likes, shares en comments.

Inmiddels is de situatie veranderd, omdat sociale media de strijd met QAnon zijn aangegaan. Zo laat Facebook begin oktober in een statement weten dat op het platform alle aan QAnon gerelateerde groepen worden verwijderd. De vier groepen uit het onderzoek waar Nieuwsuur naar verwijst zijn offline gehaald. Twitter kondigde in juli al aan QAnon-accounts te verwijderen. De aanhangers van QAnon verplaatsen zich daarom steeds meer naar andere online platformen. Het gevolg: een deel komt terecht op de berichtendienst Telegram. 

Jerry Vermanen is datajournalist bij het journalistieke platform Pointer. Hij heeft de afgelopen maand Nederlandse trollen op Twitter geïdentificeerd die zich bezighouden met het verspreiden van misinformatie over de Amerikaanse verkiezingen. Negentig trollen waren gelinkt aan QAnon. 

Als het gaat om de vraag waarom aanhangers voor Telegram kiezen, geeft Vermanen aan dat het ‘half-open’ platform vaak als alternatief voor Whatsapp wordt gebruikt. “Je kunt redelijk besloten en uit het zicht een grote groep mensen organiseren rondom een onderwerp. En het is veel lastiger om te modereren. Veel van de gesprekken zijn end-to-end encrypted. Twitter heeft een heel ander karakter, daar is alles openbaar.”

Ook data laat zien dat de QAnon-groepen op Telegram groeien. In ons onderzoek hebben we gekeken naar vier grote Nederlandse groepen die zich bezighouden met de theorieën van QAnon. De eerste groep wordt afgelopen februari opgericht. Als in maart de coronacrisis begint, zien we een stijging van het aantal leden. Tijdens de zomer blijft het aantal leden langzaam stijgen.

Hoeveelheid leden in de vier groepen:

In september, als Qanon op sociale media wordt verwijderd, stijgt het totaal aantal leden ineens een stuk sneller. In de laatste twee weken van oktober hebben de groepen samen een groei van gemiddeld honderd nieuwe leden per dag. Eind oktober hebben ze samen zo’n 7.000 unieke leden.

Groei van het aantal unieke leden:

Maar niet alleen het aantal leden neemt toe, ook worden in de vier groepen meer berichten verstuurd: tussen februari en oktober gemiddeld 644 per dag. Vanaf september groeit het aantal berichten in de groepen. Zo tellen we in de maand oktober per dag gemiddeld 2.000 berichten. 

Aantal gestuurde berichten per dag:

Aantal gestuurde berichten per dag in oktober:

Gemiddeld aantal gestuurde berichten per uur in oktober:

Begin oktober verwijdert Facebook veel QAnon-groepen en ook Twitter deactiveert actief accounts van trollen. Vermanen ziet de migratie naar Telegram als een logisch gevolg van Twitter en Facebook die QAnon harder aanpakken.

“Het heeft met meerdere factoren te maken, maar je kunt niet de enorme schoonmaakactie van sociale media negeren. Je ziet dat QAnon-accounts gelijk op zoek gaan naar alternatieven. Veel accounts zijn al actief op meerdere plekken. Je hoorde veel nog niet verwijderde QAnon-accounts gelijk zeggen dat ze naar onder andere Telegram zouden gaan.”

Naast de hoeveelheid groepsleden en het aantal berichten, kijken we ook naar de onderwerpen die worden besproken. Om te kijken welke woorden het meest voorkomen, scannen we 186.908 berichten. De honderd meest gebezigde termen zie je hieronder: 

Corona is veruit het belangrijkste onderwerp op Telegram, één op de dertig berichten gaat hier over. Ook zorgen over mondkapjes en vaccinaties is een populair onderwerp. Traditionele QAnon-onderwerpen, die in de Verenigde Staten veel aandacht krijgen, zijn in de Nederlandse Telegram-groepen veel minder terug te vinden. Hoewel Trump met regelmaat genoemd wordt, gaat het anders dan bij QAnon-aanhangers in Amerika vrijwel nooit over Hillary Clinton. Ze wordt maar tweehonderd keer genoemd.

Uit deze resultaten kunnen we afleiden dat de QAnon-beweging theorieën verspreidt die aansluiten op de Nederlandse situatie. Vermanen: “De klassieke verhaallijnen van QAnon worden naar Nederlandse hoofdrolspelers vertaald. Zo zijn hier Mark Rutte, Hugo de Jonge en Jaap van Dissel de kinderverkrachters. Het koningshuis reist af naar Italië om samen met andere royalty kinderbloed te drinken, zodat ze jong blijven. Elk land heeft zijn eigen QAnon-complotten met andere hoofdrolspelers.” 

Het is volgens Vermanen niet vreemd dat juist deze verhalen rondgaan. “De hoofdrolspelers in QAnon-complotten zijn vaak hooggeplaatste personen, of boegbeelden van de democratie. QAnon is van oorsprong een extreemrechtse beweging, dus ook antisemitische en racistische elementen liggen voor de hand. Elke angst waar ze op kunnen inspelen, is een aanleiding voor een nieuw complot.”

In de QAnon-groepen op Telegram worden veel links gedeeld naar andere platformen. We hebben gekeken naar welke sites er het meest wordt gelinkt. 

Opvallend genoeg zijn de vijf meest gelinkte domeinen allemaal sociale media platformen. Naar YouTube wordt met 7.634 keer het meest verwezen. Video’s op YouTube van QAnon-aanhangers maken mensen nieuwsgierig, vertelt Vermanen. “Het zijn spannende video’s met flitsende beelden. Mensen maken ophef en breien zaken aan elkaar. Op sociale media doet het algoritme de rest van het werk. Feitelijke, journalistieke verhalen zijn een stuk minder spannend.”

Traditionele media komen weinig ter sprake op Telegram. In totaal was nog geen 5% van de gedeelde urls een link naar een Nederlandse krant of zender. Het meest linken de leden naar de site van het Algemeen Dagblad, totaal 306 keer. Veel QAnon-aanhangers geloven dat traditionele media onderdeel zijn van de elite waar ze tegen strijden en vertrouwen daarom de berichtgeving hiervan niet. 

Vermanen zag bij de Twitteraccounts die hij volgde wel veel linkjes naar traditionele media voorbijkomen. Dit is mogelijk verklaarbaar door de verschillen tussen Twitter en Telegram. “Twitter is meer het medium waarop je zendt, terwijl Telegram een groepsgesprek is. Bij de links die gedeeld worden op Twitter, staat bijvoorbeeld het commentaar: 'Zie je wel, het AD vindt ook dat mondkapjes onzin zijn', terwijl dat helemaal niet in het artikel stond.”

Op basis van onze resultaten kunnen we concluderen dat binnen de groepen weinig informatie van traditionele media gedeeld wordt. Des te meer delen de leden informatie die afkomstig is van gelijkgestemden.

Vermanen ziet een belangrijke taak voor de journalistiek. “Complottheorieën zijn zo populair op dit moment omdat ze zich organiseren rond onderwerpen waar iedereen het over heeft, zoals de Amerikaanse verkiezingen en het coronavirus. Maar ook omdat we in een tijd van extreme onzekerheid leven. Complotten creëren een groepsgevoel en een gevoel van zekerheid. Journalistiek zou die zekerheid ook kunnen bieden, door een groepsgevoel van geïnformeerde lezers te creëren, en een manier te zoeken om feitelijke verhalen aantrekkelijker te vertellen.”