Corona debunker: checken voor je deelt

We besteden extra aandacht aan nepnieuws over corona dat via verschillende media wordt verspreid. Veel mensen delen  informatie zonder te weten of berichten kloppen. Zo verspreiden ze - vaak  onbewust - nepnieuws. Daarom is het van belang om zelf altijd een korte check te doen voor je op de 'share' of 'retweet'-knop drukt. Die controle duurt slechts een paar minuten. 

Peter Burger van Universiteit Leiden zegt dat de vergelijking met een echt virus voor de hand ligt: "Als je zo'n bericht niet meteen deelt, maar eerst checkt en het niet deelt als het niet klopt, doe je iets om de 'besmetting' te stoppen. Niet elk afzonderlijk onbetrouwbaar of vals bericht doet kwaad, maar als geheel dragen ze bij aan de overload aan informatie over het coronavirus, de zogeheten 'infodemie'. Sommige zijn schadelijk omdat ze ongezonde adviezen bevatten, valse hoop bieden of verdeeldheid en onnodige angst zaaien."

De factcheck-site van Universiteit Leiden, Nieuwscheckers, beschrijft een handige methode waarmee je gemakkelijk en snel berichten controleert. Redacteur Romy Heymans schrijft dat het model, SIFT of in het Nederlands HALT genoemd, is opgezet door Amerikaanse mediawijsheidsexpert Mike Caulfield in het kader van de corona-uitbraak. Hij is expert op het gebied van digitale geletterdheid aan Washington State University.

Lees hieronder de stappen zoals ze door Heymans op Nieuwscheckers zijn omschreven. Nog meer tips? Lees dan het hele artikel hier!

Voel je hevige emoties of verbazing bij het lezen van een bericht of de sterke behoefte het te delen? Stop. Druk op pauze en pas de volgende vaardigheden toe.

Bekijk wie het bericht deelt door simpelweg met je muis over de foto van de bron te zweven (desktop) of op de foto te klikken (telefoon). Stel jezelf hierbij twee vragen: is deze bron wie of wat ik verwachtte? En is de bron betrouwbaar genoeg om het bericht te delen zonder verdere controle? 

De meeste grote publicaties hebben een Wikipedia-pagina. Vind je er geen? Dat kan een teken zijn dat de bron niet betrouwbaar is. Is er wel een Wikipedia-pagina, vraag je dan af of er iets is wat deze bron onbetrouwbaar maakt. Heeft de bron de expertise of middelen om onderzoek te doen naar het onderwerp van het bericht?

Vertrouw je de bron van een bericht niet? Zoek het onderwerp met eventueel een paar steekwoorden op in een zoekmachine en onderzoek of andere nieuwsmedia hetzelfde melden. Volgens Caulfield is er vaak een betrouwbaardere bron beschikbaar, die het bericht ook deelt. Dat zijn twee soorten bronnen: betere bronnen of zelfs de originele bron.

Kies er in dat geval voor om de betere of originele bron op sociale media te delen in plaats van het initiële bericht. Af en toe vind je zelfs een compleet factcheckbericht over het onderwerp, vooral als het een controversiële of dubieuze bewering bevat. Vind je geen andere bronnen die dit bericht delen, dan betekent dat doorgaans niet veel goeds.

Context is belangrijk bij het verifiëren van berichten. De datum van publicatie is een centraal onderdeel van die context: als het bericht niet recent is, kan de informatie verouderd zijn. Kun je de publicatiedatum niet vinden, deel het bericht dan liever niet.

Volgens Caulfield is 'false framing' één van de meest voorkomende en gevaarlijke concepten bij het verspreiden van mis- en desinformatie. Dit zijn berichten die zo zijn samengevat, dat de implicaties en conclusie totaal anders zijn dan in de originele, vaak degelijke bron.

Klik daarom altijd door naar het artikel dat iemand heeft gedeeld in zijn socialmedia-bericht en zoek op de artikelpagina naar relevante woorden. Vind je deze in een context die overeenkomt met die uit het bericht van de deler? Dan is er wellicht niets aan de hand. Vind je de zoektermen niet, lees dan het hele bericht ter controle.

Peter Burger licht tot slot toe: "De HALT-methode vind ik een simpel en effectief stappenplan waarmee iedereen, dus niet alleen factcheckers, berichten op betrouwbaarheid kan controleren. Een belangrijke beperking is wel dat de uitkomst van de methode kan zijn: dit bericht is onbetrouwbaar, zonder dat je zeker weet of het onwaar is of wat de waarheid dan wel is."

Voorbeeld nodig? De Nieuwscheckers controleerden eerder een bericht met nepnieuws aan de hand van deze methode.