Zo worden oude krantenkoppen misbruikt in het coronadebat

Sinds mei gaat er online een foto rond van een krantenartikel met de kop ‘Vaccin tegen coronavirus veroorzaakt nieuwe ziekten’. Het desbetreffende artikel is echter al in 1989 gepubliceerd door het Agrarisch Dagblad, zo blijkt uit onderzoek van factcheck.vlaanderen. Het heeft bovendien helemaal geen betrekking op het vaccin tegen COVID-19. Toch wordt het artikel nog steeds op verschillende platformen gedeeld. Daar wordt het aangehaald in discussies waarbij mensen zich afvragen hoe betrouwbaar een vaccin tegen corona is en elkaar waarschuwen voor de gevolgen die het kan hebben.

De hoofdredacteur bij factcheck.vlaanderen Ferre Wouters onderzocht de afkomst van het krantenartikel dat begin mei via sociale media opdook. Hij besloot een van de onderzoekers in het artikel te bellen. Zo kwam Wouters erachter dat het artikel uit 1989 kwam en helemaal niet over COVID-19 gaat. “Dit oude stuk heeft het nodige stof doen opwaaien,” vertelde Hans Kusters, die met het onderzoek naar Infectueuze Bronchitis Virus in 1989 promoveerde aan de Afdeling Virologie op de Universiteit van Utrecht. “Onterecht, want het gaat inderdaad niet over COVID-19 maar over IBV.” Het artikel heeft als onderwerp infectieuze bronchitis bij kippen, waarbij het vaccin door mutatie van het virus geen bescherming meer bood en moest worden aangepast. 

De eerdergenoemde krantenkop uit het Agrarisch Dagblad is niet alleen oud nieuws, ook de titel van het artikel klopt niet. Het vaccin veroorzaakte geen nieuwe ziekten. Het hielp gewoon niet meer om de ziekte (infectueuze bronchitis) bij kippen te voorkomen omdat het virus zich had aangepast. Daarom was er nieuw vaccin nodig. Inmiddels is het Agrarisch Dagblad opgegaan in een digitale krant met de naam Boerderij Vandaag. Via de Koninklijke Bibliotheek, de nationale bibliotheek van Nederland, vond Wouters de volledige krantenpagina.

Regelmatig wordt een artikel, foto of grafiek losgetrokken van de context waarna deze online een eigen leven leidt, zo constateert Wouters. Volgens hem komt het vaker voor dat oude krantenartikelen worden ingezet om een eigen standpunt te onderbouwen. “Artikelen die gebruikt worden, zijn vaak geschreven rond het jaar 2000 of eerder. Deze komen uit kranten en zijn vaak niet online terug te vinden.”

Doordat de artikelen online niet terug te vinden zijn, is het moeilijk om de bron en context te achterhalen. “De artikelen worden vaak zo neergezet dat ze een eigen overtuiging kunnen versterken. Koppen met woorden als ‘pandemie’ en ‘vaccinatie’ kunnen online makkelijk gebruikt worden om een overtuiging met betrekking tot COVID-19 te versterken. Dit geld vooral als ook ‘coronavirus’ erbij vermeld staat. Het woord ‘coronavirus’ is immers een overkoepelende term voor RNA-virussen, waaronder verschillende type virussen vallen. ” Een ander voorbeeld is een Parool artikel uit 1990, waaruit zou moeten blijken dat het coronavirus dat rondwaart al heel lang bestaat. Terwijl in dit artikel een ander coronavirus wordt bedoeld dan COVID-19. 

Door alleen de kop van het artikel uit 1989 te lezen, lijkt het alsof vaccins tegen COVID-19 een risico vormen en nieuwe ziektes veroorzaken. Veel mensen reageren en delen daarom het artikel en daarmee onjuiste informatie zonder dat zij weten dat het bericht niet klopt. Zo verspreiden ze onbewust nepnieuws. Het is van belang om altijd zelf een korte check te doen voor je op de 'share' of 'retweet'-knop drukt. En die controle hoeft maar een paar minuten te duren. Check hier de HALT-methode.