Waarom we aan de haal gaan met cijfers en grafieken

'We gaan dezelfde kant op als Italië', lees je de afgelopen weken op Facebook, Instagram en Twitter. De berichten verwijzen naar onderstaande grafiek. De situatie in Nederland zou te vergelijken zijn met Italië, een van de zwaarst getroffen landen. Deze enorme schade staat ons nu ook te wachten volgens de delers. Maar kunnen we dit wel van hen aannemen?

Ondertussen hebben verschillende media in Nederland, waaronder RTL, NU.nl en het AD uitgelegd waarom cijfers en grafieken niet eenvoudig te vergelijken zijn. Samengevat: data kan enorm misleidend werken. Iemand die minder ervaring heeft met wiskundige research, kan niet direct doorhebben wanneer een tabel of grafiek onjuiste informatie bevat. In het geval van de eerdergenoemde grafiek is er voor de twee landen – Nederland en Italië - een andere startdatum gekozen. Als je de tijdlijnen op een willekeurig moment naast elkaar legt, schept dat een ander beeld dan als je kiest voor het moment waarop de eerste overledene in Nederland en Italië is geconstateerd.

Bovendien gelden er in elk land andere regels om te testen of iemand besmet is met het coronavirus. In Nederland zijn we nog erg zuinig met de tests. Ook worden de maatregelen en wanneer die genomen zijn niet meegenomen in deze vergelijking. Daarbij is de bevolkingsopbouw in Italië heel anders en zijn er culturele verschillen die zorgen voor minder privacy en meer sociaal contact. Tot slot ontwikkelt het aantal besmettingen zich bij epidemieën vaker exponentieel, vanwege het grote aantal mensen dat nog niet weet dat hij of zij besmet is met het virus.

Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid vroeg mensen "een beetje op te passen" met het vergelijken van statistieken en cijfers over het coronavirus. Jaap van Dissel (RIVM) zei op 1 april tegen de Tweede Kamer dat het weinig zin heeft om het Nederlandse coronabeleid en de ernst van de crisis te vergelijken met andere landen op basis van de sterftecijfers. "De cijfers die nu in verschillende landen worden opgegeven, net als in Nederland, hangen af van hoe er wordt getest."

Waarom hebben zoveel mensen de neiging om aan de haal te gaan met cijfers? Alexander Pleijter, expert in online journalistiek en factchecking, en universitair docent aan de Universiteit Leiden: "Het coronavirus gaat iedereen aan, dus iedereen wil er iets over te zeggen hebben."

Deze reactie is volgens Pleijter geen nieuw fenomeen. "De mens wil nu eenmaal een mening hebben. Aan de ene kant is het een manier om te laten zien dat je kritisch bent en dat je er verstand van hebt. Ik denk ook dat het een manier is om grip te hebben op de situatie. Dat je op basis van de beschikbare gegevens je eigen mening wil vormen en eigen conclusie wil kunnen trekken."

Gelukkig neemt echt niet iedereen alles voor waar aan. "Men wil tegenwoordig steeds meer leren om kritisch te zijn naar cijfers en de media. Maar deze leergierigheid staat recht tegenover het overbrengen van een standpunt." Iets dat de mens ook graag doet in situaties als de corona crisis. "Je ziet vaak dat mensen data gebruiken die overeenkomt met hun mening om hun eigen standpunten te versterken. Zo’n grafiek valt daar ook onder," maakt Pleijter duidelijk. Aan de hand van de eerdergenoemde grafiek kan men beter overbrengen dat we op onze hoede moeten zijn. Nederlanders met andere opvattingen gebruiken weer andere data, volgens Pleijter. 

Het beargumenteren van standpunten met behulp van nepnieuws zorgt daarentegen nog steeds voor verkeerde informatie onder de Nederlandse bevolking. "Men kan een verkeerd beeld krijgen van de situatie, hierdoor bezorgder of juist lakser worden en de maatregelen niet in acht nemen," legt Pleijter uit. Het is dus belangrijk dat foute interpretaties snel gecorrigeerd worden. "Blijf de betrouwbare media en de berichten van het RIVM dus in de gaten houden."