Wees gerust: er komt geen boete op hamsteren

De overheid is begonnen met boetes uitdelen aan mensen die zich niet houden aan de maatregelen rond het coronavirus. Het 'nieuws' dat er een boete komt op hamsteren, is nepnieuws. Eigenlijk is een link naar het artikel, die wij hieronder plaatsen, niet verstandig. Zo krijgt het bericht immers nog meer aandacht. Toch laten wij het artikel zien om uit te leggen hoe je erachter komt of nieuws nep is.  

Hoe kom je erachter of een bericht nu wel of niet waar is? In het geval van het hamsterbericht hebben we de website 'deactualiteit.nl' tegen het licht gehouden. Via de archieven van Wayback Machine, een website waarmee je oude webpagina’s kan terugvinden, is te zien dat de ‘voorpagina’ er al sinds 2016 nagenoeg hetzelfde uitziet. Een bezoek aan de website en de persberichten van het RIVM maakt ons duidelijk dat dit bericht ook nooit door het RIVM is verstuurd. Ook de taalfouten wijzen erop dat het hier niet om een 'echt' bericht gaat. 

Annelies Botjes van De Researchdesk van onder meer omroep Human onderzoekt voor ons de HTML-code van het nepnieuwsartikel. Ze ontdekt dat de schrijvers van het nepnieuwsartikel verwijzen naar de website van het RIVM, maar ze hebben in de HTML-tag een nofollow-attribuut geplaatst. Deze code zegt in zekere zin dat zoekmachines de link niet moeten volgen en dat links geen autoriteit meekrijgen van de pagina waarop de link staat (meer uitleg).

Botjes: "Ik ken het voornamelijk omdat het gebruikt wordt om te schrijven over nepnieuws. Als je in een online tekst wilt linken naar een nepnieuwsbericht dan kan je dit attribuut meegeven aan de link. Google gaat het dan niet als 'betrouwbaarder' interpreteren omdat er meer mensen naartoe linken. Hier gebeurt eigenlijk het tegenovergestelde: een onbetrouwbare website waar nepnieuws op staat, deelt een link naar een zeer betrouwbare website (RIVM) met een nofollow-attribuut. Waarom ze dat doen is onduidelijk."

Platformen zoals Facebook en Twitter zeggen verspreiding tegen te gaan, maar helaas slagen zij daar onvoldoende in. Desinformatie die gebruikers in eigen tekstberichten delen, is lastig te bestrijden, lezen we op Nieuwscheckers. "Als Facebook voldoende signalen krijgt dat het om onjuiste en schadelijke informatie gaat, verwijdert het pas berichten. Dit gebeurt wanneer gezondheids- of factcheckorganisaties Facebook hierop wijzen of gebruikers berichten rapporteren als nepnieuws."

Er is hoop: Google, LinkedIn, Microsoft, Reddit, Twitter en YouTube gaan samenwerken om corona-misinformatie aan te pakken. 

Nepnieuwsmakers weten vaak manieren te vinden om online niet verwijderd te worden. Burgerjournalistiek-netwerk Bellingcat onderzoekt hoe nepnieuwsverspreiders hierbij te werk gaan. Zo vonden zij Dana Ashlie, een YouTuber die uitlegt hoe zij de regels van het platform wist te omzeilen. Ze gebruikte in plaats van volledige termen afkortingen 'CV' voor het coronavirus, 'CH' voor China en 'the WHO' voor World Health Organization. Botjes: "Ik weet niet precies hoe het YouTube-algoritme werkt, maar ik kan me voorstellen dat het niet zo heel geavanceerd is, en dan is de strategie die Dana Ashlie gebruikt denk ik afdoende om onder de radar te blijven."

Fake news automatisch opsporen blijft heel erg moeilijk. Botjes: "De strategie van YouTube is meestal ook niet zozeer om video’s met fake news offline te halen, maar om ze niet actief te promoten." Een woordvoerder van YouTube bevestigt dit: "We bepalen aan de hand van richtlijnen of content offline gehaald moet worden. Daarbij neigen we vaak naar het online laten staan vanwege vrijheid van meningsuiting." In dat geval wordt de video dus niet aanbevolen bij gebruikers. 

Het is goed als nepnieuws door journalisten wordt aangepakt, maar toch zit ook daar een dilemma aan vast. Je moet jezelf bij het bestrijden van nepnieuws altijd de vraag stellen: geef ik het door erover te schrijven juist niet meer aandacht?

Vooral de factcheckers van Nieuwscheckers lopen regelmatig tegen dit dilemma aan. Redacteur Romy Heymans vertelt: "Het is soms een moeilijke beslissing want je moet bij dit werk afvragen: is dit het waard om nog een artikel over te schrijven? Geef je misinformatie onterecht meer aandacht en dus reikwijdte, zelfs als je het ontkracht? De afweging maken is altijd onderdeel van het proces. Wanneer een bericht al heel veel is tegengesproken, of het gaat helemaal niet meer rond, moet je misschien besluiten het daarbij te laten."