Kindvloggers: hobby of kinderarbeid?

Angélique Keuven is moeder van de veertienjarige kindvlogger Emma Keuven. Op haar YouTube-kanaal uploadt Emma al vijf jaar video’s waarin ze onderwerpen behandelt die tieners interesseren, zoals de eerste dag op de middelbare school, tongzoenen en de eerste ongesteldheid. Emma praat met de camera alsof het één van haar schoolvriendinnen is, vrolijk en opgewekt.

Werken is het volgens moeder Angélique niet: “Ik doe eigenlijk veruit het meeste werk, het enige wat Emma ervan merkt is een paar minuten filmen per dag. Ze gebruikt haar YouTube-kanaal als levend dagboek en ze ziet alles wat ze mee kan pakken als een ervaring om mee te nemen voor haar latere leven. Eigenlijk een soort hele lange stage, omdat ze graag de entertainmentindustrie in wil.”

In 2014, als Emma acht jaar oud is, begint Angélique samen met haar dochter een YouTube-kanaal. “Ik heb meteen gezegd, als we het doen, dan doen we het ook goed, dan gaat mama jou helpen.” Emma’s account neemt eind 2015 een vlucht wanneer ze vloggend actie voert voor Serious Request. Die actie wordt opgepikt door BNNVARA en op landelijke televisie uitgezonden. “Toen hadden we direct tienduizend views en duizend subscribers erbij, en toen is het echt gaan lopen.”

Uit onderzoek van een Amerikaans onderzoeksbureau -The Harris Poll - onder Britse en Amerikaanse kinderen, blijkt dat deze kinderen het liefst een carrière als vlogger willen. Op de vraag ‘Wat wil je worden als je groot bent?’ gaf in beide landen zo’n dertig procent van de jongeren het antwoord 'Youtuber.’ 

En om professioneel vlogger te worden wacht generatie Z niet tot ze groot zijn. Volgens het CBS is het aantal vloggers in Nederland in tien jaar meer dan verdubbeld. Exacte cijfers over het aantal minderjarige vloggers zijn er niet. Maar een korte zoektocht op YouTube laat zien dat het aantal Nederlandse professionele kindvlog-accounts al lang niet meer op twee handen te tellen is.

De opmars van kindvloggers baart GZ-psycholoog en kinderrechtenexpert Phillip Veerman zorgen. “Ik durf de vraag op te werpen of vloggen niet gezien moet worden als een nieuwe vorm van kinderarbeid. Dit is een relatief nieuw onderwerp dat zich snel ontwikkelt, en we moeten ons echt af gaan vragen hoe we hiermee om moeten gaan. Het is natuurlijk niet alleen maar negatief, heel veel kinderen vinden het hartstikke leuk. Maar wanneer ouders of andere volwassenen dat op de achtergrond gaan bestieren en het als goede business gaan zien, moet je je zorgen gaan maken. Dan kan het omslaan van iets leuks naar echt een commerciële activiteit.”

Toch is het te kort door de bocht om altijd van kinderarbeid te spreken, zegt Charlotte Meindersma, die ook wel de social media-jurist van Nederland wordt genoemd. “Veel vloggende jongeren zijn inderdaad veel jonger dan de in Nederland toegestane leeftijd waarop je mag werken. Maar de vraag blijft altijd, is het werk of is het een hobby.”

In Nederland zijn er verschillende regels van toepassing op minderjarigen die werken. Ten eerste mag het werk nooit nadelig zijn voor de gezondheid en ontwikkeling van een kind. School mag er nooit onder lijden en er moet voldoende tijd zijn voor huiswerk en rust. Meindersma: “Dan is er nog het arbeidsrecht, maar dat is alleen van toepassing wanneer sprake is van een arbeidsovereenkomst, niet wanneer sprake is van een eigen onderneming, wat vaak het geval is bij vloggers.” Meindersma vindt het een maas in de wet: “Als je kijkt naar wat wij zien als arbeid, is het heel vreemd dat een eigen onderneming daar niet onder valt.”

In principe mogen kinderen in Nederland pas vanaf hun dertiende werken als sprake is van een arbeidsovereenkomst. Dat kan zowel een papieren of een mondelinge overeenkomst zijn. Dat mag alleen in het bedrijf van hun ouders, mits dat aan huis is, maximaal twee uur per dag en niet in de avonduren. “De vraag is of kinderen die vloggen over die twee uur heen gaan. Dat hangt er natuurlijk ook vanaf hoe je vlogt. Misschien is zo’n kind echt maar een kwartier bezig dat filmpje op te nemen en doen de ouders de rest van het werk,” aldus Meindersma. 

Moeder Angélique ontkent dat geld een belangrijke rol speelt in het vlogavontuur van dochter Emma. “Zo zijn we er ook nooit mee begonnen. Ik heb wel vanaf het begin direct een advanced account aangemaakt zodat Google reclame onder je video’s kan zetten. Maar ik snapte best dat dat centenwerk is. We waren al twee jaar video’s aan het maken voordat we een keer honderd euro overgemaakt kregen.

"Er komen heus ook aanvragen binnen waar we geld mee verdienen, maar dat is nooit de reden om een klus aan te nemen. Ik krijg vier à vijf aanvragen per dag binnen, daarvan wijzen we er heel veel af. We vinden het erg belangrijk om ook terug te geven aan kinderen die het misschien wat minder goed hebben dan Emma. Veel van de spullen die we gratis opgestuurd krijgen, geven we weg.” 

Angélique is kritisch op sommige andere jeugdkanalen. “Wij doen alleen dingen die dichtbij Emma staan, en waar ze zich ook goed bij voelt. Ze bespreekt alleen waar zij zich op dat moment ook mee bezig houdt. Ik zie dat bij sommige andere kinderen op YouTube wel anders. Er zijn kanalen die, als ze merken dat bepaalde video’s heel populair zijn, ineens iets heel anders gaan maken. Eigenlijk alleen maar om het volk brood en spelen te geven. Terwijl dat soms helemaal niet past bij die leeftijd. Dan denk ik wel, waar doe je het voor?” 

Het zijn dit soort gevallen waar Phillip Veerman zijn zorgen over uit. “Het gaat me om het fenomeen, ik wil me niet uitlaten over één specifiek geval. Maar als het gaat om vlogs van kinderen die ingericht zijn als verdienmodel wordt het gevaarlijk. Dan ontstaat er een perverse prikkel om die kinderen te gaan pushen wanneer ze niet meer willen. Dat kan leiden tot slaaptekort, omdat ze bijvoorbeeld de hele nacht liggen piekeren over die vlog die de volgende dag online moet. Zo komt de gezondheid van zo’n kind in gevaar.”

En ook wanneer kinderen het wel als leuk ervaren, ligt er gevaar op de loer. “Je loopt het risico dat ze steeds minder op school verschijnen. Dat ze spijbelen omdat ze allemaal leuke opdrachten hebben, en dat veel liever doen dan in de klas zitten natuurlijk.” 

Schoolverzuim vanwege het vloggen ziet juriste Charlotte Meindersma niet als direct gevaar. “Als kinderen niet meer op school verschijnen komen er andere krachten in werking. In Nederland geldt een leerplicht tot je achttiende, en wanneer een kind niet op school verschijnt wordt dat direct bij een leerplichtambtenaar gemeld. Die handhaving zit goed in elkaar, daar zit mijn zorg niet.” Toch neemt dit niet weg dat er volgens Meindersma wel aanvullende regelgeving moet komen rondom kinderen die actief zijn op sociale media. “Het is eigenlijk hetzelfde als op het toneel staan. Dat is apart geregeld met echt strenge regels. Die regels liggen er al, maar het is mij nog steeds niet duidelijk of die ook hiervoor gelden.” 

Meindersma heeft het hier over de regeling kunstkinderen, waarbij voor artistiek werk, zoals acteren of zingen, ontheffing kan worden aangevraagd op de wet arbeidstijden. Aan die ontheffing zijn per leeftijdsgroep strenge regels verbonden voor maximale werktijd per dag en een maximumaantal dagen per week en jaar.

De inspectie SZW laat in een reactie weten dat die regeling wel degelijk ook van toepassing is op kinderen die professioneel actief zijn op sociale media. De inspectie houdt reactief toezicht, en voert dus zelf niet actief controles uit. “Mochten er misstanden zijn op dit gebied dan is het van belang dat die bij de inspectie SZW worden gemeld, zodat ertegen kan worden opgetreden.” 

Het fenomeen ‘kindvloggers’ heeft inmiddels wel de aandacht van de inspectie SZW. “Op dit moment wordt bekeken hoe dit fenomeen zich verhoudt tot regelgeving en handhaving.” 

Volgens het ministerie zijn kinderen die werken vanuit een eigen onderneming wel degelijk onderhevig aan de wet Arbeidstijden. “Alleen zijn in dit geval alleen de ouders, en dus niet een werkgever, verantwoordelijk voor de naleving van de wet.” Ook de inspectie wijst vooral op de verantwoordelijkheid van de ouders: “Ouders zijn in de eerste plaats verantwoordelijk voor de begeleiding van hun kinderen en kunnen bepalen wat hun kind, bijvoorbeeld op sociale media, mag doen.“ 

Angélique maakt zich er geen zorgen om dat het vlogavontuur van Emma door regels uit de wet Arbeidstijden zal worden beklemd. “We weten wel dat er mogelijk al controle is, eigenlijk dat er altijd een risico is dat er een wet komt die dit aan banden gaat leggen. Maar we zien het niet als werk, daar gaat het ons niet om. En zoals ik al zei, Emma is er maar een paar minuten per dag mee bezig. Ze zegt altijd: Dit is mijn hobby, als ik op voetballen zou zitten zou ik daar per week echt veel meer tijd aan kwijt zijn dan aan mijn vlog.” 

Hoewel Angélique het werk rondom het kanaal van haar dochter ook voor zichzelf als hobby beschouwt,  heeft ze inmiddels wel een eigen onderneming opgericht. “Dat heb ik ongeveer een jaar geleden gedaan omdat we steeds meer opdrachten kregen en mensen ook naar een BTW nummer gingen vragen. De onderneming staat op mijn naam, omdat ik ook online cursussen geef en mediaproducties begeleidt. 

Of het nu om werk of hobby gaat, de ontwikkeling van online media gaat razendsnel en Meindersma en Veerman zijn er beide van overtuigd dat de nieuwe werkelijkheid de huidige wet- en regelgeving allang hebben ingehaald.

Meindersma: “De wet arbeidstijden is zeker verouderd. Het is tijd om daar nieuwe, of in ieder geval aanvullende regels aan toe te voegen. Al is het alleen al om duidelijk te hebben wat we nu zien als arbeid voor kinderen. En we hebben regels nodig voor kinderen met een eigen onderneming. "Veerman roept de Inspectie SZW op zich te verdiepen in de materie. “Beleg gewoon een studiedag met mensen uit deze wereld.”    

Niet alleen het ministerie SZW is aan zet, meent Veerman. “In het verdrag voor de rechten van het kind staat beschreven waar kinderen recht op hebben, maar vooral ook waar ze van beschermd moeten worden. Dat verdrag komt uit 1989. Toen had je bijna nog geen computers. De ontwikkelingen gaan hartstikke snel, en je ziet dat dit soort verdragen moeite hebben om dat bij te benen. Het wordt allemaal maar gezien als een aardige hobby, maar je krijgt echt jongeren die op een gegeven moment gaan vastlopen.”