Heeft het klimaatprotest zin? Vier antwoorden.

Vrijdag 27 september is het zover: de straten van Den Haag vullen zich met klimaatstakers. Zij vinden dat de politiek zich meer en vooral op een rechtvaardige manier moet inzetten voor een leefbare planeet. De demonstratie is onderdeel van de stakingen en protestacties die de afgelopen week over de hele wereld plaatsvonden. De protestreeks heeft als doel te laten zien dat het klimaat wereldwijd een te lage politieke prioriteit heeft.

De klimaatmars van deze week is niet de eerste in Nederland dit jaar. In februari liep een klein protest uit tot een staking van duizenden jongeren. Niet veel later, op 10 maart, kwamen ook volwassenen in grote getale samen in Amsterdam om aandacht te vragen voor het klimaat. En afgelopen week gingen onder andere in Maastricht al velen de straat op.

Maar, heeft het eigenlijk wel zin om te protesteren? We vroegen een antwoord op deze vraag aan Martine Doppen (jongerencoördinator van milieudefensie), Kristof Jacobs (politicoloog aan de Raboud Universiteit), Marjan Minnesma (directeur van Stichting Urgenda) en Jacquelien van Stekelenburg (hoogleraar Sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit van Amsterdam).

Tekst gaat verder na afbeelding

"Protesteren is heel belangrijk om draagvlak te creëren. Met een staking ga je tegen de regels in en dat is voor sommige mensen best een stap om te zetten. Dat ze het dan tóch doen, maakt duidelijk dat mensen het echt belangrijk vinden. In de geschiedenis zie je dat grote veranderingen vaak ontstaan door dingen tegen de regels in te doen. Zoiets valt op, en daarmee bereik je de media en zo ook weer nieuwe mensen.  

Uiteindelijk zorgen de media er ook voor dat de boodschap bij de politiek terecht komt. Naar mijn idee hebben de klimaatprotesten ervoor gezorgd dat het debat niet meer gaat over of mensen wel de oorzaak zijn, maar over hoe we dit probleem gaan oplossen. Dat is een grote verandering.

Het protest vrijdag is onderdeel van een wereldwijde beweging, en dat maakt het bijzonder. Duizenden mensen laten op hetzelfde moment zien dat ze het klimaat belangrijk vinden. Ik denk dat mensen die gaan staken, steeds meer kennis hebben over het probleem. We protesteren nu niet meer voor een klimaatbeleid, maar voor een eerlijk  klimaatbeleid.

De grootste vervuilers moeten hun verantwoordelijkheid nemen en dat moet op zo’n manier uitgewerkt worden dat iedereen het kan betalen. Een nieuwe elektrische auto is gewoon niet haalbaar voor iedereen. We vragen niet om benzine, maar om mobiliteit. Alleen als er binnen de grenzen van je budget niks te vinden is, dan is er ook geen mogelijkheid."

"Van tevoren kun je niet goed zeggen of politici iets gaan doen met dit protest. Dat hangt er vanaf hoe het resoneert. Een directe invloed op de politiek lijkt me onwaarschijnlijk. In dit geval hebben politici namelijk ook een direct antwoord op de eisen vanuit de klimaatstaking, namelijk: het klimaatakkoord.

Als je direct impact wil hebben op de politiek, dan heeft zo'n rechtszaak als Urgenda heeft aangespannen meer zin. Dat is veel minder 'sexy', omdat het allemaal achter de schermen plaatsvindt, maar daar bereik je uiteindelijk meer mee.

Ik denk dat staken op vrijdag geen toegevoegde waarde heeft, ten opzichte van protesteren in het weekend. Met een staking, dus je werk neerleggen bij een werkgever, beïnvloed je direct de werkgever. Die moet daar iets mee. Maar voor de politiek maakt het niet zoveel uit dat mensen staken; het politieke werk gaat gewoon door. Tenzij het hele land lam ligt, maar het is op dit moment onwaarschijnlijk dat dat gaat gebeuren.

Daarnaast is de timing van dit protest in het nadeel van de stakers. Je kunt met zoiets de publieke opinie beïnvloeden, maar dan moeten ze ook snel daarna kunnen stemmen. Je zag in België na een aantal succesvolle protesten, dat de Groenen dachten veel stemmen te gaan winnen. Dat viel uiteindelijk tegen, omdat het debat vlak voor de verkiezingen vooral gericht was op andere thema’s, als migratie.

Zo’n protest kan wel media-aandacht genereren, waardoor mensen bijvoorbeeld thuis over het onderwerp doorpraten. Het geeft mensen de mogelijkheid te laten zien waar ze voor staan. Dat kan belangrijk zijn. Hoe alles uiteindelijk zijn uitwerking heeft in de latere toekomst, is moeilijk te voorspellen. Mogelijk raakt iemand door zo'n protest geïnspireerd om de politiek in te gaan. Dan kan die later invloed uitoefenen. Maar dat kun je van tevoren niet zeggen."

Tekst gaat verder na afbeelding

"Als je veel weet van klimaatverandering, weet je dat het niet de goede kant op gaat. Maar wat is er in al die jaren dat we weten van opwarming van de aarde, gebeurd? Er is vooral gepraat, maar dat heeft niet veel geholpen.

Daarom hebben wij vanuit Urgenda onze rechtszaak gevoerd. De rechter kijkt wél naar de feiten en de feiten zijn overduidelijk. Met een protest kan je de overheid duidelijk maken dat het menens is. Mensen uit het hele land willen verandering zien, niet alleen Urgenda. Zo kunnen we tegen de overheid zeggen dat de meerderheid van de bevolking bezorgd is, en dat ze moet opschieten. 

Veel grote omwentelingen zijn voortgekomen uit groepen die fysiek samenkwamen en zeiden: "Wij willen het anders." Dat zag je bijvoorbeeld toen mensen in opstand kwamen tegen de kruisraketten. Als het volk langzaam begint aan te geven dat het zo niet langer kan en die druk is hoog genoeg, dan zal er ook ander beleid gevoerd gaan worden.

Voor de klimaatbeweging denk ik dat wereldwijd steeds meer mensen op de been komen en daarmee wordt het signaal sterker. Het begint meer mensen te raken en ze worden bezorgder. Het wordt voelbaarder, door de droogte van de afgelopen jaren en de problemen die bijvoorbeeld de landbouw daarvan ondervindt.

Ik denk niet dat een losse bijeenkomst de wereld gaat redden. Maar je moet alle klimaatacties samen zien, waarbij ze elkaar onderling versterken. Soms zal een protest minder mensen mobiliseren, de volgende keer weer meer, dat gaat in golven. Maar uiteindelijk blijft de groep steeds meer groeien en keren de protesten steeds weer terug. Daar kan de politiek niet om heen."

"Journalisten vragen mij vaak wat protesten voor effect hebben. Ik begrijp dat wel. Mensen vragen zich af wat die protesteerders daar nou doen. Ze denken dat politici toch gewoon hun eigen gang gaan. Dan is het belangrijk om te bepalen wat we onder 'effect' verstaan. Vaak hebben mensen het over bereidheid van politici om een stapje naar links of rechts te zetten.

Maar het directe effect van een enkel protest op politieke besluitvorming is bijna onmogelijk vast te stellen. Sociale bewegingen organiseren vaak campagnes waarin meerdere vormen van protest over langere tijd plaatsvinden. Buiten de sociale beweging om gebeuren ook allerlei zaken, die van invloed kunnen zijn op de urgentie van de zaak.

Een protest heeft bovendien ook andere indirecte uitwerkingen. Het creëert bijvoorbeeld een gevoel van solidariteit. De mensen die naar deze klimaatstaking gaan, hebben het gevoel dat ze samen voor een goed doel staan. Ze zijn niet alleen. Daarnaast ontwikkelen de mensen die naar een protestactie gaan een collectieve identiteit. Ze kunnen daar uitvinden wie ze als groep zijn, waar ze samen voor staan en wat ze belangrijk vinden. Met die solidariteit en collectieve identiteit kan een beweging groeien. Mensen die meedoen hebben het idee dat ze onderdeel zijn van een groter geheel en voelen zich niet allemaal losse individuen.

Een ander effect is dat media aandacht geven aan een protestactie. Bij deze klimaatstaking merk ik dat goed; ik ben deze week meerdere malen door journalisten gebeld. Het bewustzijn van het publiek groeit doordat zo'n protest in de media komt. Het beïnvloedt hun opinie. Wat ik zelf een mooi voorbeeld vind, is de Occupy-beweging. Zij protesteerden tegen sociale en economische ongelijkheid. Journalisten zeiden toen vaak: 'Dat heeft toch geen enkel nut? Waar zijn ze nou mee bezig?'

Natuurlijk is de ongelijkheid de wereld nog niet uit, maar tegelijkertijd zag je wel het bewustzijn groeien. Een onderzoekster uit Amerika heeft het woord ‘ongelijkheid’ geteld in kranten en politieke discussies voor en na Occupy Wallstreet. Het bleek dat het gebruik van het woord ‘ongelijkheid’ exponentieel was gegroeid. Daar heeft een protestbeweging zowel in de politieke als publieke arena een onderwerp op de agenda gezet."