Hebben we nog plek voor een laag IQ?

Wat vrijwel niemand weet is dat 2,5 miljoen mensen, oftewel bijna één op de zes Nederlanders, een IQ van 85 of lager heeft.

Dat betekent soms dingen niet begrijpen, maar ook niet begrepen worden door de samenleving. Het gaat om een kwetsbare groep mensen die systematisch overschat wordt, want je ziet het niet. Daardoor zijn ze overgerepresenteerd in de verslavingsproblematiek en dak- en thuislozenopvang. En omdat het om mensen gaat die de consequenties van hun handelen maar moeilijk kunnen overzien, worden ze vaak ingezet voor criminele klusjes. Gevolg: bijna vijftig procent van de gevangenen in Nederland behoort tot deze groep.

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de samenleving toegankelijker voor hen wordt? Moeten er bijvoorbeeld aparte loketten komen? Of moet iedereen leren omgaan met mensen die wat meer begeleiding nodig hebben?

Humans publieke tribune komt ditmaal vanuit het Stadhuis van Leeuwarden. In het publiek onder anderen (familie van) mensen met een laag IQ (<85), een straatdokter, psychologen, begeleiders. Deze en andere ervaringsdeskundigen zitten klaar om persoonlijke belevenissen en vragen voor te leggen aan burgemeester Sybrand Buma en wethouder van Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) en publieke gezondheid, Herwil van Gelder.* Leeuwarden is een van de gemeenten waar een begin is gemaakt met beleid voor mensen met een laag IQ.

Aan Coen Verbraak de schone taak om hun wereld met die van de publieke tribune te confronteren. Niet voor een klassiek debat, geen zwart-wit, hij doet een poging om tot een echt gesprek te komen, tot een zoektocht naar waardevolle inzichten en - wie weet - oplossingen.

Een laag IQ is niet hetzelfde als LVB

Eén op de zes mensen in Nederland heeft een IQ lager dan 85. Wanneer er ook nog sprake is van sociaal emotionele problemen hebben we het over een licht verstandelijk beperking (LVB). Mensen met een licht verstandelijke beperking hebben het lastig in onze complexe maatschappij omdat ze vaak trager zijn. Daardoor zijn gewone dingen al snel een opgave.

Te gast in deze aflevering

Vrijwel alle aanwezige vertegenwoordigers van deze groep zeggen regelmatig tegen het gebruik van moeilijke woorden en onbegrijpelijke zinnen aan te lopen, met name in communicatie met instanties. Zo frustreert het Johan Wielinga (54) dat men geen tijd neemt voor hem. "Ik begrijp mensen soms gewoon niet. En als ik dat zeg dan worden ze boos." Zijn vraag luidt dan ook: hoe kan er meer tijd, ruimte en begrip gecreëerd worden voor LVB'ers?

Ook aanwezig is Stephanie Verstraeten, ambtenaar sociale inclusiviteit en moeder van een zoon met een licht verstandelijke beperking. Ze werkt aan het vereenvoudigen van brieven en wordt daarbij geholpen door mensen met een laag IQ die de brieven beoordelen en van commentaar voorzien.

Drie vooroordelen over LVB'ers

Tijdens de voorbereiding van deze aflevering hoorden we vaak dezelfde opvattingen over mensen met een licht verstandelijke beperking langskomen. Hieronder behandelen we de meest gehoorde vooroordelen.

#1. LVB'ers behoren tot een kleine groep die net even anders is dan de rest

Wie de grove intelligentiequotiënt (IQ) als leidraad neemt, moet erkennen dat de samenleving wat IQ betreft gelijk verdeeld is. Dat wil zeggen: waar een IQ van honderd het gemiddelde is, vallen zo'n elf miljoen van ons Nederlanders binnen het gemiddelde IQ van tussen de 85 en 115. Zo'n 2,5 miljoen zitten daarboven met een bovengemiddeld IQ, datzelfde geldt voor de groep die onder dat gemiddelde valt (naar schatting 2,2 miljoen Nederlanders). Wie de klinische definitie van LVB hanteert, heeft het over de groep mensen die een IQ hebben tussen de vijftig en 85, in combinatie met sociaal-emotionele problemen. 

Je ziet vaak aan de buitenkant niet dat er iets aan de hand is, waardoor het voor zowel LVB'ers als de rest van de samenleving lastig is om situaties te herkennen en te erkennen. Wat we daarom veel meer zouden moeten erkennen, is dat het hier niet gaat om een kleine groep Nederlanders die net even anders is dan de rest, maar dat we het hier hebben over een achtste van de samenleving waar het systeem dus niet voor gemaakt is.

#2. LVB'ers kunnen bij genoeg instanties terecht

Leven met een licht verstandelijke beperking betekent soms dingen niet begrijpen, maar ook niet begrepen worden door de samenleving. De zelfredzaamheid die in de laatste jaren gestimuleerd wordt, is voor deze mensen een onbereikbaar doel. De wereld gaat steeds sneller, maar wat als je juist wat meer tijd nodig hebt? Alles wordt digitaal, maar wat als je zelfs die ‘simpele’ brief niet begrijpt?

Het gaat om een kwetsbare groep die systematisch wordt overschat en hierdoor overgerepresenteerd is in de verslavingsproblematiek, dak- en thuislozenopvang en criminaliteit. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de samenleving toegankelijker wordt voor mensen met een licht verstandelijke beperking? Hoe blijven zij aan boord?

#3. LVB'ers kunnen onze maatschappij niet bijhouden

Misschien zouden we de stelling eens om moeten draaien om onszelf vervolgens af te vragen: in hoeverre hebben wij onze maatschappij te gecompliceerd ingericht voor een heel behoorlijk deel van onze bevolking? Zijn we er niet met ons allen verantwoordelijk voor dat we onze samenleving zó inrichten dat niet alleen de snelsten, maar juist iedereen mee kan komen? En is volledige erkenning van dit gegeven niet alleen mogelijk na het staken van onze verkrampte pogingen om deze groep met de snelheid van de rest mee te laten draaien?

Verdiep je verder

Update over Herwil van Gelder

Na de opnames van deze uitzending werd op dinsdag 28 januari 2020 duidelijk dat wethouder Herwil van Gelder inmiddels zijn ontslag heeft aangeboden op het stadhuis van Leeuwarden.

"Helaas heb ik moeten constateren dat er in de coalitie onvoldoende draagvlak is voor mij om effectief als bestuurder te kunnen opereren," schrijft Van Gelder in een reactie. "De afgelopen jaren heb ik me met hart en ziel ingezet voor de noodzakelijke vernieuwingen in het Sociaal Domein. Ook op andere dossiers heb ik me volop ingezet op de grote opgaven die er op de gemeente afkomen. Ik noem daarbij de energiestrategie, duurzaamheid, klimaat en statushouders."

Hierop reageerde burgemeester Buma dat hij het besluit van Van Gelder om op te stappen respecteert, maar dat hij betreurt dat deze stap nodig was. "Ik dank hem voor zijn grote inzet als wethouder voor de gemeente Leeuwarden. De taken van wethouder Van Gelder zullen tijdelijk worden waargenomen door het college van b&w."

Bron: Omrop Fryslân