Als je gedwongen afstand moet doen van je kind

Will van Sebille was zeventien jaar toen zij in 1967 zwanger raakte van haar schoolvriendje. Hij was de trotse bezitter van een condoom, dat hij waste en hergebruikte, tot het lek bleek. Toen duidelijk werd dat Van Sebille als jonge ongehuwde vrouw in verwachting was, moest zij, vertelt ze, “zo snel mogelijk onzichtbaar worden gemaakt.” Seks voor het huwelijk was een groot taboe in die tijd. 

“Mijn ouders wilden absoluut dat ik het kind af zou staan, de schande was te groot. En het Katholieke Bureau Moederhulp waar ik naartoe werd verwezen, had maar één oplossing: afstand doen. Het was al snel een vaststaand feit.” Dat Van Sebille het kindje graag wilde houden, daar werd niet naar geluisterd. 

Onlangs stelde het ministerie van Justitie en Veiligheid een onderzoek in om te achterhalen of betrokken organisaties, waaronder de overheid zelf, iets te verwijten valt in de zaken waarin vrouwen gedwongen werden om afstand te doen van hun kind. Daarnaast onderzoeken kinderen die zijn afgestaan momenteel of zij de staat kunnen aanklagen.

Nadat Van Sebille eerst zes maanden bij familie in Zwitserland had gelogeerd, om haar steeds dikker wordende buik ver uit het zicht van haar omgeving in Eindhoven te houden, kwam ze na haar terugkeer naar Nederland terecht in een katholiek tehuis in Leiden. Daar beviel ze van een zoon. Ze heeft hem nooit gezien en nooit vast mogen houden. Het enige wat ze van hem heeft opgevangen, is zijn huiltje na de geboorte. “Mijn baby is van me afgepakt,” zegt Van Sebille. 

Toch was de algemene opinie dat adoptie, ook onder tegensputteren van de moeder, het beste was voor zowel moeder als kind. Gezaghebbende psychiaters als Trimbos en Heijmans schreven: “Ongetrouwde moeders ondermijnen de moraal, zijn labiel en wellicht gestoord.”

In hun optiek was ongehuwd moederschap “een aantasting van de geestelijke volksgezondheid” en “maatschappelijk gezien, een groot euvel en een onmiskenbaar kwaad”. De samenleving verrichtte volgens deze opvatting dus goed werk door deze kinderen bij rechtschapen – vanzelfsprekend gehuwde – adoptieouders te plaatsen.

In de documentaire 'In alle stilte', waarin de hartepijn van Van Sebille in beeld wordt gebracht, zegt zij: “Ik vraag me af of ze [de nonnen in het katholieke tehuis, red.] er ooit aan gedacht hebben wat ze er allemaal aan kapot maken, bij de kinderen en bij de moeders.” Maar voor dat soort berouw of reflectie was helemaal geen ruimte, denkt Van Sebille, want zij bleven veel liever denken “aan mooi en dankbaar werk, dan aan vrouwen die daarna langzaam kapot gaan.”

Het verhaal van Will staat niet op zichzelf. Vanaf de jaren vijftig stonden naar schatting zo’n 13.000 ‘afstandsmoeders’, zoals we deze vrouwen noemen, zo’n 15.000 kinderen af. Voor velen van hen voelde het alsof ze geen keuze hadden.

Getraumatiseerde moeders blijven soms wel een leven lang op zoek naar hun kinderen. En terwijl er geen dag voorbij gaat dat hun moeders aan ze denken, voelen de kinderen zich vaak ongewenst, of zelfs schuldig. Sommige kinderen bleven lange tijd in de liefdeloze omgeving van een kindertehuis wonen, of werden van pleeggezin naar pleeggezin overgeplaatst. 

De schaamte en het verdriet die de levens van de moeders en kinderen omringen, heeft ervoor gezorgd dat hun verhalen lange tijd onbekend bleven. Het grote geheim dat de afstandsmoeders een leven lang met zich mee hadden gedragen, werd niet zomaar doorbroken. De laatste tijd is dat voorzichtig aan het veranderen.

Gesterkt door de verhalen van andere vrouwen, vertellen langzaamaan steeds meer afstandsmoeders hun verhaal. Want deze zwarte bladzijde in de recente Nederlandse geschiedenis verdient het om uit de vergetelheid te raken.