Burgemeester Wienen zou z'n leven geven voor het ambt

In tijden van crisis en maatschappelijke onrust in onze steden kijken we naar de burgemeester. We verwachten kundig optreden tegen rellen, rampen, misdaad en polarisatie. In een veranderende samenleving is de burgemeester niet alleen een burgervader of burgermoeder die er voor zijn burgers is, maar ook een veiligheidsbaas die optreedt tegen boze of criminele burgers. Soms met bedreigingen aan het adres van de burgemeester tot gevolg. Wat kan en moet de burgemeester doen als spanningen in de maatschappij oplopen, en waar liggen de grenzen van zijn/haar kunnen?

In deze uitzending van De Publieke Tribune Radio gaat Coen Verbraak in gesprek met burgemeesters over de dilemma's waar zij voor komen te staan. Over welke beslissingen hebben zij het hoofd gebroken? Wanneer blijf je in gesprek, wanneer treed je hard op? Hoe gaan zij om met wantrouwen tegen de overheid? En wat zouden zij achteraf anders hebben gedaan?

Vijf inzichten uit het gesprek met de burgemeesters.

Burgemeester Pieter Broertjes (Hilversum) heeft ernstige bedenkingen bij de avondklok. "Ik vind het een te grote aantasting van de vrijheid van mensen om te gaan en staan waar ze willen." Ondanks het feit dat Broertjes de avondklok wel handhaaft in zijn gemeente, zit er wel degelijk een grens aan zijn rekbaarheid.

Broertjes: "Je moet wel in tune blijven met die samenleving. Wij burgemeesters zijn de handhavers en wij staan tussen de bevolking. Maar als we voortdurend tegenover onze bevolking worden geplaatst doordat wij allemaal maatregelen moeten handhaven die eigenlijk niet uitlegbaar en niet handhaafbaar zijn, dan komen wij onder enorme druk te staan."

Tekst gaat door onder de video

Als burgemeester van Haarlem trad Jos Wienen hard op tegen de onderwereld. Hij sloot drugspanden, een clubhuis van de Hells Angels, een illegaal casino. Vervolgens werd hij de zwaarst beveiligde burgemeester van Nederland.

Of hij met terugwerkende kracht zaken anders had willen aanpakken? Wienen: "Daar heb ik echt geen seconde twijfel over gehad. Ik ben een jaar lang van huis geweest met heel lang zware beveiliging en allerlei beperkingen. Ik heb geen moment gedacht dat ik het misschien toch anders had moeten doen.

"Integendeel: mensen die dit doen, die dit soort methodes erop nahouden, zijn alleen maar het bewijs dat ik gelijk had om het aan te pakken. Dit kunnen we als samenleving niet accepteren. Ik heb dit beroep gekozen omdat ik het prachtig vind en omdat er heel veel boeiende aspecten aan zitten, maar dit hoort er ook bij. Hier sta ik gewoon voor. Ik sta voor een samenleving waarin niet geweld en intimidatie het laatste woord hebben, maar het recht en de rechtsstaat."

Tekst gaat door onder de video

Op de vraag van zijn collega Pieter Broertjes, of hij weleens bang is geweest, antwoordt Wienen: "Nee, maar ik zit ook niet zo in elkaar. Het roept bij mij echt iets op van: je denkt toch zeker niet dat je hiermee je zin krijgt? Er werd mij ook geadviseerd om naar het buitenland te gaan. Daarvan heb ik direct gezegd dat ik dat niet ging doen. Heel diep in mij sta ik hier gewoon voor. Ik ga hier niet voor op de loop. Wij gaan als overheid niet op de loop. Zelfs al zouden ze me kunnen ombrengen, dan nog komt er na mij een ander die ze ook hun zin niet zou geven."

Verbraak: "Bedoelt u ook dat u daarmee bereid bent uw leven te geven voor zoiets abstracts als de rechtsstaat?"

Wienen: "Ja… Ja, nou ja, het is ook gewoon zo. Het kan toch niet waar zijn… we zouden toch geen knip voor de neus waard zijn, als we het hazenpad zouden kiezen als het te link wordt? Dat kan toch niet?"

Hoe kun je als burgemeester nu écht het verschil maken? Dat is een van de vragen waar de gasten in De Publieke Tribune in hun ambt vaak over nadenken. Wat de Hilversumse burgemeester Pieter Broertjes betreft is persoonlijk contact met burgers daarin cruciaal. "Ze stellen het echt op prijs als je naar ze luistert, als je ze uitnodigt voor een gesprek, als je aandacht aan ze besteedt. Als je dat durft en ook echt doet, dan kan je wel een verschil maken. Je kan als burgemeester vaak toch net even voor iemand een deurtje openen die anders dicht blijft."

Toch is dat soms makkelijker gezegd dan gedaan. Broertjes: "Wat je moet durven is maatwerk leveren. Wat ik in het begin ook vaak terug kreeg van ambtenaren was: ‘Maar burgemeester, dat kan niet, dat schept precedent.’ Ik heb op een gegeven moment gezegd dat ik dat woord niet meer wilde horen in mijn kamer. Want dan kan er niks meer. Als je maatwerk levert, ga je soms door die precedentwerking heen, want dan moet je iets doen dat voor het ene geval rechtvaardig is of te verdedigen is, maar voor een ander geval niet. Dat vinden ambtenaren doodeng."

Tekst gaat door onder de video

Of persoonlijke bedreigingen en droevige momenten het ambt van burgemeester nog wel begerenswaardig maken? Wienen: "Het is zó leuk en afwisselend. De directe contacten met mensen, of het nu feestelijk is of een moment van rouw of verdriet. Er ontstaat met die mensen zo'n bijzondere band, ook al heb je nauwelijks woorden van troost. Op zulke momenten besef je gewoon dat je echt het verschil kunt maken."

Broertjes vult aan: "Het is wel complex en ingewikkeld, maar het mooie van het ambt is dat het over mensen gaat." Ook Van Aart heeft er nog iedere dag lol in: "Het is soms heel groot en soms heel klein. Maar het feit dat je er op ieder moment bij kan zijn en iets kan bijdragen, is het allermooiste dat er is."

Luister hieronder de hele aflevering terug, en vergeet niet te abonneren op de podcast via Apple, Google Podcasts, NPO Radio 1, of Spotify. Elke maand ontvang je een nieuw gesprek in je favoriete app.