Ze zijn tijdens de coronacrisis uitgegroeid tot misschien wel onze belangrijkste bestuurders: burgemeesters. Verwachten we na een jaar corona niet te veel van ze?

In tijden van crisis en maatschappelijke onrust in onze steden kijken we naar de burgemeester. We verwachten kundig optreden tegen rellen, rampen, misdaad en polarisatie. In een veranderende samenleving is de burgemeester niet alleen een burgervader of burgermoeder die er voor zijn burgers is, maar ook een veiligheidsbaas die optreedt tegen boze of criminele burgers. Soms met bedreigingen aan het adres van de burgemeester tot gevolg. Wat kan en moet de burgemeester doen als spanningen in de maatschappij oplopen, en waar liggen de grenzen van zijn/haar kunnen?

In deze uitzending van De Publieke Tribune Radio gaat Coen Verbraak in gesprek met burgemeesters over de dilemma's waar zij voor komen te staan. Over welke beslissingen hebben zij het hoofd gebroken? Wanneer blijf je in gesprek, wanneer treed je hard op? Hoe gaan zij om met wantrouwen tegen de overheid? En wat zouden zij achteraf anders hebben gedaan?

Vijf inzichten uit het gesprek met de burgemeesters.

Abonneer je op de podcast

Meer De Publieke Tribune Radio? Abonneer je op de podcast via Apple, Google PodcastsNPO Radio 1, of luister via Spotify

#1. Een jaar corona: van 'samen door de crisis' naar 'de boel bij elkaar houden'

Jos Wienen (CDA) trad in 2016 aan als burgemeester van Haarlem. Hoewel hij de afgelopen jaren wat betreft criminaliteitsbestrijding niet bepaald stil heeft gezeten, heeft de coronacrisis ook voldoende uitdagingen met zich meegebracht. Wienen: "In het begin van de crisis was er een enorme brede publieke steun. Wat het kabinet deed en wat het publiek vond zat heel dicht bij elkaar. Daar had je als burgemeester dan ook een bepaalde rol in, dingen toelichten, communiceren, uitdrukken wat er in de samenleving speelt.

"Een jaar later is het veel ingewikkelder geworden. Het ligt nu veel verder uit elkaar, in de samenleving, maar ook tussen samenleving en overheid. Daar moet je als een soort jongleur proberen de ballen in de lucht te houden. Het is niet meer een gemeenschappelijk iets. Dat willen we natuurlijk wel en als burgemeesters zullen we daar ook zeker ons best voor doen. Maar de werkelijkheid is dat het soms ook fors tegenover elkaar staat."

Pieter Broertjes (PvdA) is al sinds 2011 burgemeester van Hilversum. Ook op hem heeft de crisis een grote impact gemaakt. Broertjes: "Dat idee van 'we doen het samen,' wat we in het begin nog heel erg hadden, is totaal veranderd. Dat vind ik heel erg jammer, want dat maakte het ook wel heel erg inspirerend."

Zijn grootste dilemma?  Een balans vinden tussen de smalle afweging van de gezondheidscrisis en de bredere afweging van de maatschappelijke impact. Broertjes: "Het virus is gemuteerd, maar de crisis is ook gemuteerd. Daardoor gelden er ook ineens hele andere belangen. Maar goed, de cijfers moeten je wel de ruimte geven om die brede afweging te maken."

Hanne van Aart (VVD) werd in 2017 burgemeester in de Brabantse gemeente Loon op Zand en daarmee de jongste burgemeester van Nederland.

Wat Van Aart sinds de crisis het meest mist in haar rol als burgemeester? "Het midden in de samenleving dingen met elkaar beleven en meemaken. Ik kan niet op bezoek bij bruidsparen die 65 jaar getrouwd zijn, ik kan niet op bezoek bij een inwoonster die honderd jaar wordt. Dat zijn dingen die ik met pijn in m’n hart moet uitstellen."

#2. Er zitten grenzen aan de rekbaarheid van burgemeesters

Burgemeester Pieter Broertjes (Hilversum) heeft ernstige bedenkingen bij de avondklok. "Ik vind het een te grote aantasting van de vrijheid van mensen om te gaan en staan waar ze willen." Ondanks het feit dat Broertjes de avondklok wel handhaaft in zijn gemeente, zit er wel degelijk een grens aan zijn rekbaarheid.

Broertjes: "Je moet wel in tune blijven met die samenleving. Wij burgemeesters zijn de handhavers en wij staan tussen de bevolking. Maar als we voortdurend tegenover onze bevolking worden geplaatst doordat wij allemaal maatregelen moeten handhaven die eigenlijk niet uitlegbaar en niet handhaafbaar zijn, dan komen wij onder enorme druk te staan."

Tekst gaat door onder de video

#3. Het ambt vraagt soms heel veel van burgemeesters en hun omgeving

Als burgemeester van Haarlem trad Jos Wienen hard op tegen de onderwereld. Hij sloot drugspanden, een clubhuis van de Hells Angels, een illegaal casino. Vervolgens werd hij de zwaarst beveiligde burgemeester van Nederland.

Of hij met terugwerkende kracht zaken anders had willen aanpakken? Wienen: "Daar heb ik echt geen seconde twijfel over gehad. Ik ben een jaar lang van huis geweest met heel lang zware beveiliging en allerlei beperkingen. Ik heb geen moment gedacht dat ik het misschien toch anders had moeten doen.

"Integendeel: mensen die dit doen, die dit soort methodes erop nahouden, zijn alleen maar het bewijs dat ik gelijk had om het aan te pakken. Dit kunnen we als samenleving niet accepteren. Ik heb dit beroep gekozen omdat ik het prachtig vind en omdat er heel veel boeiende aspecten aan zitten, maar dit hoort er ook bij. Hier sta ik gewoon voor. Ik sta voor een samenleving waarin niet geweld en intimidatie het laatste woord hebben, maar het recht en de rechtsstaat."

Tekst gaat door onder de video

Op de vraag van zijn collega Pieter Broertjes, of hij weleens bang is geweest, antwoordt Wienen: "Nee, maar ik zit ook niet zo in elkaar. Het roept bij mij echt iets op van: je denkt toch zeker niet dat je hiermee je zin krijgt? Er werd mij ook geadviseerd om naar het buitenland te gaan. Daarvan heb ik direct gezegd dat ik dat niet ging doen. Heel diep in mij sta ik hier gewoon voor. Ik ga hier niet voor op de loop. Wij gaan als overheid niet op de loop. Zelfs al zouden ze me kunnen ombrengen, dan nog komt er na mij een ander die ze ook hun zin niet zou geven."

Verbraak: "Bedoelt u ook dat u daarmee bereid bent uw leven te geven voor zoiets abstracts als de rechtsstaat?"

Wienen: "Ja… Ja, nou ja, het is ook gewoon zo. Het kan toch niet waar zijn… we zouden toch geen knip voor de neus waard zijn, als we het hazenpad zouden kiezen als het te link wordt? Dat kan toch niet?"

#4. Burgemeesters moeten durven maatwerk te leveren

Hoe kun je als burgemeester nu écht het verschil maken? Dat is een van de vragen waar de gasten in De Publieke Tribune in hun ambt vaak over nadenken. Wat de Hilversumse burgemeester Pieter Broertjes betreft is persoonlijk contact met burgers daarin cruciaal. "Ze stellen het echt op prijs als je naar ze luistert, als je ze uitnodigt voor een gesprek, als je aandacht aan ze besteedt. Als je dat durft en ook echt doet, dan kan je wel een verschil maken. Je kan als burgemeester vaak toch net even voor iemand een deurtje openen die anders dicht blijft."

Toch is dat soms makkelijker gezegd dan gedaan. Broertjes: "Wat je moet durven is maatwerk leveren. Wat ik in het begin ook vaak terug kreeg van ambtenaren was: ‘Maar burgemeester, dat kan niet, dat schept precedent.’ Ik heb op een gegeven moment gezegd dat ik dat woord niet meer wilde horen in mijn kamer. Want dan kan er niks meer. Als je maatwerk levert, ga je soms door die precedentwerking heen, want dan moet je iets doen dat voor het ene geval rechtvaardig is of te verdedigen is, maar voor een ander geval niet. Dat vinden ambtenaren doodeng."

Tekst gaat door onder de video

#5. Al het voorgaande maakt het burgemeestersambt niet minder mooi

Of persoonlijke bedreigingen en droevige momenten het ambt van burgemeester nog wel begerenswaardig maken? Wienen: "Het is zó leuk en afwisselend. De directe contacten met mensen, of het nu feestelijk is of een moment van rouw of verdriet. Er ontstaat met die mensen zo'n bijzondere band, ook al heb je nauwelijks woorden van troost. Op zulke momenten besef je gewoon dat je echt het verschil kunt maken."

Broertjes vult aan: "Het is wel complex en ingewikkeld, maar het mooie van het ambt is dat het over mensen gaat." Ook Van Aart heeft er nog iedere dag lol in: "Het is soms heel groot en soms heel klein. Maar het feit dat je er op ieder moment bij kan zijn en iets kan bijdragen, is het allermooiste dat er is."

Luister de hele aflevering

Luister hieronder de hele aflevering terug, en vergeet niet te abonneren op de podcast via Apple, Google PodcastsNPO Radio 1, of Spotify. Elke maand ontvang je een nieuw gesprek in je favoriete app.

Dit is ook interessant