'Liefde schuilt in de gewonigheid'

Zo'n drie miljoen alleenstaanden telt Nederland, bijna een kwart van de meerderjarige inwoners. Het idee dat we het leven wel alleen aankunnen, groeit. Tegelijk zijn datingsites en apps als Tinder en Happn populairder dan ooit. Het roept de vraag op of er een ander voor nodig is om gelukkig te zijn. We vroegen het psychiater Dirk De Wachter, die er een boek over schreef.

'Het boek is geschreven vanuit mijn expertise, mijn praktijk is mijn inspiratie. Ik heb de afgelopen dertig jaar honderden stellen gezien. Natuurlijk zaten daar vechtscheidende, over de grond rollende koppels tussen, wees gerust, dat is van alle tijden. Dat zijn de stellen voor wie het echt voorbij is en die naar mij komen, als relatietherapeut, niet voor een oplossing, maar om bevestiging te krijgen dat het inderdaad niet verder kan, alsof ze dat willen laten bezegenen. Na twee, drie gesprekken geef ik dan aan dat ze beter naar een notaris kunnen gaan dan naar mij.'

'Maar wat me opvalt is dat er de laatste jaren veel koppels langskomen die aangeven dat het voorbij is, dat ze niet meer samen verder kunnen, zonder dat er grote conflicten zijn. Hun relatie is gestrand in ledigheid. Zonder ruzie, zonder grote onenigheid of conflicten, zonder drama, ontstaat het gevoel dat er niets meer is, dat het opgedroogd is. Dat is me erg opgevallen. En zoals ik voor die vechtscheidende stellen vaak niets kan betekenen, zo kan ik ook voor de koppels die al te ver de doodlopende straat ingetrokken zijn weinig doen. Mijn boek heeft ook iets preventiefs, ik wil mensen laten nadenken alvorens het allemaal misloopt.' 

'Ik probeer niet te veel voor hen te spreken, maar ze samen te brengen en te laten spreken met elkaar. Dat is soms heel ontluisterend. Het is meerdere keren gebeurd dat een stel bij een eerste consultatie constateert dat ze in geen jaren op een dergelijke wijze met elkaar hebben gesproken. En heel vaak ontdekken ze dan dat ze elkaar ook niet zo heel veel te vertellen hebben. Dat moeten ze zelf ontdekken, ik ga mensen niet vertellen hoe ze zich moeten voelen. De essentie van therapeutische hulp is mensen in hun nadenken te stimuleren en ze zelf beslissingen te laten nemen.'

'Mijn redenering is dat de onmogelijkheid van de liefde, als duurzame, blijvende eeuwigheidswaarde, juist maakt dat we blijven streven. Juist omdat het niet lukt om eeuwig en altijd fantastisch samen te zijn, om te versmelten als het ware, blijven we streven. Het is een paradox: het blijvende verlangen naar de liefde wordt gevoed door de onmogelijkheid ervan. En dat is een goede boodschap, vergis je niet. Mocht het wel lukken, mocht het verlangen gerealiseerd worden, mochten we op het punt komen dat het nooit meer stuk kan, juist dan is de mislukking nabij. Er zijn mensen die mijn boek lezen en dan denken dat mijn opvatting is dat het inderdaad onmogelijk is, de liefde. Of die denken dat ik de liefde maar banaal vind, dat ik stel dat je tevreden moet zijn met een tweede keuze, met een soort grijzige nietsigheid. Maar dat zeg ik absoluut niet. Mijn boodschap is dat juist in de gewonigheid de liefde zich in zijn volle pracht laat zien.'

'Hoe lang is dat dan, vragen mensen me vaak, maar ik wil dat niet vast omlijnen. Een tijdje, dat zal het wel moeten zijn, een one night stand lijkt me wat kort. Duurzame liefde is meer dan tijd. Het is een beleving. Het heeft te maken met waarachtigheid, is meer dan een bevlieging, meer dan een strovuur. Het is iets fundamenteels. Liefde laat zich moeilijk in woorden vatten. De psychologische taal, de wetenschappelijke taal schiet altijd tekort. Liefde is mysterieus, gevoelsmatig, ondefinieerbaar, en complex.'

'Ik zie wel dat mensen op zoek gaan naar de liefde. Ik denk dat we ontmoetingen kunnen faciliteren, maar dat de liefde inderdaad iets is dat je overvalt. Leonard Cohen zingt: 'I stepped into an avalanche, it covered up my soul.' Het is een soort noodlottige overrompeling, die soms komt op totaal onverwachte wijze. Dat is het goede nieuws: dat ze zo onverwacht komt. Het slechte nieuws is dat ze ook totaal onverwacht weer gaat. Als je denkt dat je het goed voor elkaar hebt. Wij zijn goed bezig, ons kan niets overkomen, dat zijn standpunten die mij een beetje bang maken. Dat zijn de mensen die een week later in zak en as kunnen zitten omdat er een ander op het pad is gekomen. De menselijke psychologie, zeker in de liefde, is iets onvatbaars.'

'Ja, en dan bedoel ik vooral dat je samen met je geliefde op zoek gaat naar de liefde. Samen met je partner op zoek naar invulling. Dan ben ik inderdaad geneigd om het advies te geven een wandeling langs de oevers van de Schelde te maken – ik woon in Antwerpen – en niet een trip te boeken naar de Cayman-eilanden om daar in een bubbelbad te gaan zitten. Ik denk dat het beter werkt om gewone dingen te doen en daar de pracht van de verbinding in te vinden, dan prachtige dingen te doen en daar in de banaliteit van de verbinding terecht te komen.'

'Dat hebben we in alles in deze consumptiemaatschappij. En die consumptiemaatschappij klopt dat ook heel erg op. Het lijkt erop dat ons leven alleen vervuld kan zijn als we fantastische dingen doen. Het lijkt alsof dáár de liefde, het geluk en het ware leven te vinden is. Daar wil ik kanttekeningen bij plaatsen. Ik ben daar genuanceerd in, als mensen nog een bon hebben liggen voor een pretpark, ga dan vooral. Ik ben geen tegenstander van plezantigheid, maar verwacht niet dat daar de zin van het leven zich aandient. De zin van het leven, de liefde, het geluk, die zitten in de dagelijksheid. In het thuiskomen en uw geliefde vastpakken en vragen hoe de dag is geweest. 'Heel gewoon', zal ze dan zeggen, 'maar ik zie u graag.' Daar zit de sleutel, daar zit de duurzaamheid. Want je komt altijd thuis, tussen de citytrips door. Dan moet je je koffers uitpakken, ligt er een brief van de belastingdienst, is de accu van de auto leeg en moet je met je kind naar de spoedeisende hulp.'

'Dat is mijn volgende punt, maar misschien zeg ik nu hele rare dingen. De liefde toont zich niet alleen in de gewonigheid, maar ook in de lastigheid. En dan heb ik het niet over grote drama's, maar over een functioneringsgesprek, waarin je niet erkend wordt voor het werk dat je gedaan hebt. Je baas is ontevreden. Je komt thuis, in zak en as, gekwetst in je rechtvaardigheidsgevoel, en je geliefde luistert, toont zich begripvol. Daarin laat de liefde zich ten volste zien. Juist in die lastige momenten hebben we elkaar nodig. Dan toont zich de hoge nood van de mens aan verbinding, aan iemand om bij te zijn. Als alles goed gaat, dan kunnen we ons eigen plan wel trekken. In de leukigheid lukt het wel alleen, in de lastigheid veel moeilijker.'

'Ja, dat is ook van deze tijd, de maakbare mens. Ik denk dat dat voor een groot deel een illusie is. Het leven is een onvoorspelbare tocht. Je geliefde voldoet natuurlijk aan alle dromen die er zijn, maar zonder a priori-lijstje. We zien pas hoe geweldig een geliefde is door zaken die nooit op zo'n lijstje hebben gestaan. Ik vind het heel akelig om een lijstje af te vinken en zo de liefde te zoeken. Dat heeft iets liefdeloos. Maar ik zie ook dat heel veel mensen alleen en eenzaam zijn, en op zoek zijn. Daar is ook een markt voor, voor die zoekende mensen. Een markt van dure relatiebureaus die tegen betaling voor jou de illusie van de droom gaan zoeken. En ook hier moet ik genuanceerd zijn, want soms werkt het. Maar ik denk dat die bureaus werken, niet doordat ze de liefde faciliteren, maar contact. Datzelfde geldt voor Tinder en dergelijke apps. Ik ben daar niet tegen. Ik ben sowieso niet echt een tegenmens, ik ben nogal een voormens. Maar de liefde komt niet uit een app, die wordt je gegeven.'

'Het dreigt het relationele oppervlakkig te maken. Als het de contacten kan faciliteren en mensen kan samenbrengen en dat dan het mysterie van de liefdevolheid volgt, dan ben ik voor, graag zelfs. Maar als het verwordt tot oppervlakkig rond-swipen, om te hoppen van de een naar de ander, om de onvolmaaktheid van de lijstjes te bewijzen, dan gaat het de liefde in de weg staan. Maar eerlijk gezegd: ik weet het ook niet. De liefde blijft voor mij een eeuwig mysterie. Ik zie stellen die alles hebben om samen gelukkig te zijn, en toch lukt het niet. En andersom zie ik ook verschrikkelijke combinaties en dan blijkt het toch te gaan. Wie ben ik om daarover te oordelen?'

'En daarna ook niet. De liefde blijft broos, het blijft zoeken, het blijft onvoorspelbaar. En dat is maar een geluk ook, dat het leven zich niet laat richten naar statistieken. Het leven moet gebeuren, het is niet in tabellen af te rekenen.'