‘Ik heb dat eigenlijk mijn leven lang al. Als ik achter een schaakbord ga zitten, denk ik: o no, ik ga verliezen…’ Filosoof, schrijver en tv-maker Stine Jensen zegt het gelaten; winnen, dat probeert ze gewoon liever niet. Ze is behept met Deense somberheid, analyseert ze zelf. Dit terwijl haar al even Deense zus Lotte Jensen - neerlandicus en net als haar zus filosoof - juist bloedfanatiek is. ‘Ik zie dat schaakbord en ik denk: ik ga winnen! Dus daar zit wel een wezenlijk verschil tussen ons.’
Stine Jensen en haar in alles fanatiekere tweelingzus Lotte zijn samen te zien in de eerste aflevering van de nieuwe serie YES ik ben!, waarin 'somberaar' Stine de voor- en nadelen van positief denken onderzoekt. '365 dagen succesvol, jezusmina!'
Stine: ‘Of als ik een tennisracket in mijn hand gedrukt krijg, dan denk ik: was het maar vast pauze! Haha.’
Lotte: ‘Je ziet het natuurlijk ook in YES ik ben! als we penalty’s gaan schieten, dat we op een totaal andere manier de aanloop nemen. We hadden als tip van Hans van Breukelen gekregen: visualiseren dat hij erin gaat. Ik zit dan meteen in die modus, ik ben, denk ik, heel coachbaar in dat opzicht. Ik dacht: oké hij gaat erin, en in die hoek. Terwijl bij jou, Stine, zie je al meteen een soort, eh, mentaal filter daaraan voorafgaan. Waarbij je jezelf al moeizaam denkend eerst over die mentale hobbel probeert heen te zetten voordat je die aanloop neemt.’
'Ik dacht: dat is een soort Amerikaans verhaal, doe normaal met je visualiseren! Maar het blijkt veel genuanceerder te liggen.'
Stine lacht. De penalty’s met oud-Oranjekeeper Hans van Breukelen waren de pot honing waarmee ze haar zus overhaalde om mee te doen aan de eerste aflevering van YES ik ben! En die scène zit er niet zomaar in: op Koninginnedag in Oegstgeest, 1980, maakte Lotte - uniek als meisje tussen een horde jongens - het enige doelpunt bij een serie penalty’s tegen Hans van Breukelen.
In YES ik ben! mogen beide zusjes opnieuw proberen te scoren in het doel van de legendarische keeper, die tegenwoordig ook nog eens coach is buiten het sportveld: hij is ‘comebackmanager en inspirator’ zelfs. En daarmee past hij perfect in het thema van YES ik ben! Deze serie behandelt positief denken in vier afleveringen: de eerste gaat over zelfverbetering en coaching, de tweede over de kracht van het woord, dan volgt het placebo-effect en de slotaflevering laat de kunst van het somberen zien.
Waarom wilde je je zus erbij hebben in aflevering 1, Stine?
Stine: ‘De vraag van die eerste aflevering is: waarom streven we allemaal naar die betere versie van onszelf? En is het wel mogelijk, zo'n betere versie? Toen bedacht ik me dat ik als eeneiige tweeling natuurlijk ben opgegroeid met, eh, in elk geval een versie van mezelf! Haha. Mijn zus won vroeger alles: schaken, voetballen, noem maar op.’
Lotte: ‘Ik was vooral fanatieker, hoor! Denk ik.’
Stine: ‘Dat bleek inderdaad toen we voor YES ik ben! getest werden door de Schotse psycholoog Peter Clough. Hij heeft het concept mental toughness bedacht, bestaand uit de vier c’s: competence, confidence, control en commitment. Op een van die assen scoorden we anders, op confidence. En juist daar zit natuurlijk dat positieve denken: ik wil het en ik kan het.’
Lotte, waarom besloot je mee te doen aan het programma?
Lotte: ‘Stine moet mij meestal echt overhalen om zoiets te doen. Als wetenschapper gaat mijn tijd op aan onderzoek doen en onderwijs geven; ik vind het heel leuk om mijn vak naar een breder publiek te brengen, ook in allerlei media, maar dan wel vakgerelateerd. En een vraag naar penalty’s schieten tegen Hans van Breukelen kun je moeilijk vakgerelateerd noemen in mijn geval. Het voorstel lag een beetje buiten mijn comfortzone, maar het was zo verleidelijk dat ik al snel ja zei.
Ook omdat Stines programma een wetenschappelijke insteek heeft, er ligt een onderzoeksvraag aan ten grondslag. Iets wat ons beiden intrigeert, is natuurlijk tweelingonderzoek: wat doen genen en opvoeding met je levenspad, wat is aangeboren en wat niet? Kun je inderdaad positief leren denken, kun je jezelf verbeteren, en zo ja met welk type coaching? Doordat haar programma wetenschap combineert met een filosofische insteek vond ik het heel leuk om mee te doen. Hoewel ik er dus niets in kwijt kan over Napoleon of over Nederlandse literatuur.’
'Die Deense somberheid is wel in mijn zusje gedaald, maar niet in mij'
Wat is het idee achter YES ik ben!?
Stine: ‘Ik merkte om me heen dat veel mensen positief denken echt inzetten. Een vriend van me, Jeroen Windmeijer, is thrillerschrijver. Zijn droom is dat zijn werk vertaald wordt, vertelde hij me, en daarom had hij alvast zijn Nederlandse boek op de afdeling Engels gezet in de boekhandel. Zo grappig! En mijn kapster, die heeft een bepaald droomhuis waar ze expres heel vaak langs fietst. Dan visualiseert ze alvast dat ze daar woont. Ik dacht: hè’? Hebben ze nou allemaal The Secret gelezen, of is het gewoon echt zo dat het ook lukt als je opgewekt denkt?
Dus ja, ik was wel benieuwd naar de filosofische kennis en de wetenschap rondom positief denken. Ik dacht, eerlijk gezegd: dat is een soort Amerikaans verhaal, daar trap ik niet in, doe normaal met je visualiseren! Maar het blijkt veel genuanceerder te liggen. Aflevering drie, over het placebo-effect, is daarvan het beste voorbeeld. Het blijkt dus tóch zo te zijn dat een positieve gedachte over je gezondheid de werkelijkheid kan beïnvloeden.’
Je gaat voor de serie ook langs bij het zelfverbeteringsprogramma '365 dagen succesvol'. Waarom?
Stine: ‘Zij bedrijven een soort massatherapie, dat is ongelofelijk. Er komen dan gewoon 2500 mensen bij elkaar in de Afas Live. Ik vroeg me af: wat vinden die mensen daar, wat zoeken ze? Want dat zijn dus 2500 mensen die streven naar een betere, gelukkigere versie van zichzelf. Zijn zij echt ontevreden met zichzelf? Of zoeken ze iets anders? Gemeenschap, bijvoorbeeld; het deed me nogal denken aan een kerkelijk bijeenkomst. Misschien dat die cursisten in zo'n enorme zaal groepsbinding vinden in tijden van individualisme, meer nog dan die betere versie van zichzelf. Ik vond het wel fascinerend wat daar gebeurt en hoe de twee jongens die dat runnen zichzelf opwerpen als een recept voor succes.’
Lotte: ‘Elke dag succes, haha.’
Stine: ‘Ja, 365 dagen, jezusmina!’
Er klinkt de laatste tijd regelmatig kritiek op de illusie van maakbaarheid en de wildgroei aan coaches. Bijvoorbeeld van de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter, die ook voorbijkomt in YES ik ben! En in de documentaire Nu verandert er langzaam iets van Menna Laura Meijer, waarin een eindeloze parade aan coachsessies en zelfhulpcursussen gefilmd wordt.
Stine: ‘Ik begrijp heel goed dat mensen van hun ongeluk af willen en streven naar zelfverbetering en geluk. In die zin vind ik dat Dirk de Wachter net te makkelijk zinnen uitspreekt als: omarm het ongeluk, het is goed zoals het is en waarom rennen jullie met zijn allen naar psychiaters, ik heb het druk genoeg met mensen met èchte problemen. Die film van Menna Laura Meijer vond ik ook best lastig om te kijken, omdat zij het individu dat op zoek is bijna belachelijk maakt; ze gooit alle coaches op één hoop en doet, vind ik, de mens tekort die verlangt naar geluk.
Maar dat neemt niet weg dat de keerzijde van die neiging tot zelfverbetering is dat je gaat denken dat elk ongeluk je eigen schuld is; als je geen goede baan hebt bijvoorbeeld, of geen huis, of geen leuke partner. Je moet voortdurend aan de slag met jezelf ontwikkelen, met je cv verbeteren: de betere versie van jezelf als een soort continu project. Dat wordt een uitputtingsslag en dat is echt een probleem van het collectief in plaats van het individu. Ik denk dat er meer structureel nagedacht moet worden over vragen als: hoe lang zijn werkweken? Moeten winkels altijd open zijn? Wat doen we met technologie in onze samenleving?’
In de slotaflevering gaat het juist over de waarde van negatief denken en somberen. Waar zit die waarde in?
Stine: ‘Ik heb zelf best wat Deense somberheid in mijn karakter en die laatste aflevering was echt een eyeopener voor me. We gaan daarin naar Noorwegen, waar verschillende kunstenaars - onder meer de dochter van Ingmar Bergman - vertellen hoe het verleden voor hen een bron is van creativiteit. En dan juist ook de negatieve herinneringen: pijn, zwaarte, leed. Dat gaan zij dus al somberend op een mooie manier herkauwen. Ik vond dat zo prachtig! Maar er zit gelukkig ook weer een leuke Noor in die zegt: ach hou toch op, melancholie is een exportproduct geworden van het Noorden; dit is geen oriëntalisme, dit is noordicisme.’
Lotte: ‘Die “Deense” somberheid is wel in mijn zusje gedaald, maar niet in mij; we kunnen dus, denk ik, concluderen dat Scandinavische somberheid niet genetisch is. Maar ik heb wel bewondering voor de bereidheid van Stine om in die creatieve, melancholische somberte te verdwijnen en daar toch met heel mooie eindproducten uit te komen. Het helpt haar schrijverschap en haar denken kennelijk wel vooruit. Ik hou ervan Stine aan het werk te zien, de opnames van Yes ik ben! vond ik ook daarom heel leuk. Omdat mijn zus een onderzoekende geest heeft, maar in haar filosofische zoektocht altijd iets van zichzelf legt.’