Openbaar spreken: je kunt er niet omheen

In de tweede aflevering van YES ik ben!  onderzoekt programmamaker Stine Jensen de kracht van het woord. Volgens Huib Hudig is die kracht onweerlegbaar. Hij is presentatiecoach bij Speak to Inspire, en werkte acht jaar als speechschrijver voor politici als Piet Hein Donner en Mark Rutte. ‘Er zijn oorlogen begonnen en geëindigd doordat mensen speeches hielden. Om een concreet voorbeeld te geven: ik denk dat president Obama geen president was geworden als hij niet die speeches had gehouden.’

Speechen lijkt in die zin op manipuleren. ‘Absoluut,’ zegt Hudig. ‘Dat is een beetje een onaardig woord, maar dat is dus wel wat er gebeurt. Ook met de beste intenties, maar je bent letterlijk aan het manipuleren, want je kruipt in iemands brein en probeert daar een aantal schakels om te zetten.’

Tekst gaat verder na de afbeelding

Speechen wordt volgens Hudig een steeds belangrijker communicatiemiddel. ‘Met een speech is er één mond die praat en meerdere oren die horen. Daardoor is de speech een enorm praktisch goed middel. Zeker in een tijd waarin beeld, en ook dus beeld van het gesproken woord, heel makkelijk verspreid kan worden.’

Hudig doelt ook op filmpjes op bijvoorbeeld YouTube, waarin sprekers hun volgers direct toespreken. ‘Dat is een vorm van communicatie waarbij niet zozeer een spreker direct voor het publiek staat, maar waar hij eigenlijk een soort getrapt publiek heeft. En dat publiek is ook nog groeiende. Het is echt iets dat op dit moment veel in de publieke belangstelling staat.’

Ondanks dat openbaar spreken steeds belangrijker wordt, ziet Pieter Frijters regelmatig de symptomen van spreekangst voorbij komen. Hij is communicatietrainer en helpt mensen van die angst af te komen. Volgens Frijters worden we zelfs allemaal geboren met spreekangst. 'We kunnen er overheen groeien. Kijk maar naar Amerika, daar zie je dat iedereen zo makkelijk spreekt, maar toch komt daar net zo veel spreekangst voor als hier.'

Volgens Frijters wordt de angstreactie veroorzaakt in onze amygdala, een deel van onze hersenen. We moeten leren dat openbaar spreken geen angstreactie op hoeft te leveren en dus leren dat er geen gevaar is.

'Een bepaalde spanning hebben is goed,' zegt Frijters. 'Je weet nooit hoe het uit gaat pakken. Je staat voor een groep mensen, iedereen kijkt naar je, ze hebben een verwachting. En je weet dat je het kunt, en je weet dat het meestal goed gaat, maar je weet dat nog niet zéker. Dat geeft een zekere spanning.

'Maar als je voor de groep bezig bent je hart onder controle te krijgen, of je ademhaling, of trillen, dan heb je een probleem. Je bent met iets anders bezig dan je verhaal vertellen. Zodra je met jezelf bezig bent, ben je de klos en gaat het mis.'

Tekst gaat verder na de afbeelding

Volgens Frijters worden vaak verkeerde adviezen gegeven, en wordt de kern van spreekangst niet aangepakt. 'Als ik voor een groep mensen sta, dan zie ik allemaal verschillende mensen. Iedereen is anders gekleed. Ik zie de zaal, een raam, ik zie hier en daar wat beweging. Dat is mijn wereld, en ik wil er voor zorgen dat deze mensen allemaal stil zijn en bereid zijn om naar mij te luisteren. 

'Als iemand met spreekangst voor een groep staat, dan zou je zeggen dat die hetzelfde ziet. Maar wat hij ziet dringt niet door, want die ziet 'vanbinnen' iets anders. Het onbewuste 'beeldscherm' is totaal anders dan wat de ogen in werkelijkheid zien. En je lichaam reageert op dat onbewuste. We hebben de neiging om met het oog van de ander heel kritisch naar onszelf te kijken. Daar gaat het mis.

'Vanbinnen moet je dus veranderen. Wij noemen dat mind tuning. Als je je voorstelt dat je voor een groep staat, moeten je gedachten hetzelfde zijn als wat je ogen zouden zien. En dan is er geen spreekangst meer, dan is er misschien alleen nog een beetje gezonde spanning.'

Tekst gaat verder na de afbeelding

Hudig herkent die spanning ook, zeker als het gaat om speechen voor een groep. Volgens hem komt het door de setting. 'De spreker neemt op een bepaalde manier een leidersrol op zich, want hij wil iets vertellen aan de groep. De groep gaat tegelijkertijd een soort contract aan met de spreker. Zij willen iets interessants horen, en nemen niet zomaar dingen van iedereen aan.

'Het is dus belangrijk om je bewust te zijn van deze setting. Dat kan ook gepaard gaan met enorme spanning bij de spreker. Die denkt dat hij nu ineens die rol op zich moet nemen.'

Spreekangst komt overigens ook in kleinere groepen voor. Bijvoorbeeld bij vergaderingen en voorstelrondjes. 'Die mogen wat mij betreft afgeschaft worden,' zegt Frijters. 'Het is leuk voor de leden die de vergadering leiden of een cursus geven, want die kunnen dan zelf even acclimatiseren. Maar voor de mensen is het vreselijk. "Wat moet ik dadelijk zeggen?" Je gaat heel kritisch naar jezelf kijken. En wat anderen zeggen dringt niet meer door.

'Spreekangst is een enorme beperking. Ik heb in mijn praktijk mensen gehad die bij een bank werkten. Zij hadden allang in het bestuur van de bank kunnen zitten, ware het niet dat ze spreekangst hadden. Ze dachten: "Ja, als ik in het bestuur ga zitten, dan moet ik regelmatig presenteren. Ik moet er niet aan denken."'

Tekst gaat verder na de afbeelding

Spreekangst is belangrijk om aan te pakken. Ook Frijters vindt dat openbaar spreken een steeds belangrijker communicatiemiddel is geworden. 'Zo'n 25 jaar geleden was ik de enige serieuze partij die training gaf over spreken in het openbaar, maar vandaag de dag kan je er niet meer omheen. En we kunnen het allemaal. We hebbeb allemaal dat vermogen.'

Daar is Hudig het mee eens, al vindt hij dat je moet nuanceren. 'Ik vergelijk het met tennis. Ik denk dat iedereen een bal over het net kan slaan. Of je dan meteen Roger Federer wordt, dat is een andere vraag. Bij Speak to Inspire worden we ook wel benaderd door mensen die het liefst in een uur als een Obama de deur uit lopen. Dat is natuurlijk niet helemaal realistisch.'