Filmmaker Pelle Asselbergs: 'De wereld is sneller veranderd dan dat de industrie mee kan veranderen'

Pelle Asselbergs is film editor van talloze fictiefilms en documentaires. Een tijdje terug woonde hij zelf bij Tata Steel in de buurt en maakte hij de spanningen onder de buurtbewoners zelf mee. Na een eeuw staalproductie in de duinen van Wijk aan Zee staan de bewoners van de IJmond nu namelijk tegenover elkaar. “Ik woonde vlakbij en toen vond ik het al een magische plek: je ziet die vuurzee ‘s avonds en het is best een magisch aanzicht. Misschien is dat het kleine jongetje in mij. Die grote hijskranen enzo, supervet.”

“Het doel is geweest om een periode neer te strijken in de IJmond, om te kijken hoe de mensen daar leven. Het is een documentatie van een soort slapende vulkaan waar iedereen die er omheen leeft wat mee te maken heeft. Sommige mensen zijn trots op het gevaarte, zij werken er en zien het als een symbool van wat deze streek bijdraagt aan de Nederlandse economie.

Anderen vinden de fabriek angstaanjagend en zijn woedend over de schade die het doet aan hun gezondheid en die van hun kinderen. STAAL gaat dus over twee partijen die het enorm met elkaar oneens zijn, maar wel elke ochtend achter elkaar in de rij bij de bakker staan. Dat vond ik fascinerend en dat wilde ik vastleggen.”

“Dat valt eigenlijk wel mee, ik heb nog steeds een fascinatie voor de fabriek. Ik heb wel geleerd dat het een oneindig genuanceerd en complex vraagstuk is. Een bewuste, nieuwe bewoner, yogamoeder Stephanie, is heel stellig in haar zorgen vanwege de grafietregen die over Wijk aan Zee neervalt. De speeltuintjes waar haar kind speelt zien pikzwart door de uitstoot van de fabriek. Zij ligt nachten wakker met zorgen over de gezondheid van haar zoontje. Wat als hij allerlei ernstige ziektes ontwikkelt?

Aan de andere kant volgden wij Mendes, die afhankelijk is van de werkgelegenheid die Tata Steel bewoners van IJmuiden biedt. Voor hem gaat de discussie niet over het milieu, of over de grafietregens, maar om het brood dat hij op de plank brengt. Als makers hebben we veel vertrouwen van deze mensen gevraagd. Het team heeft vier jaar lang met ze opgetrokken. Natuurlijk ga je dan met je personages meeleven, je begrijpt wat ze denken en waarom.

Ik hoef geen dingen te maken die links al vindt, of die rechts al vindt, ik wil de perspectieven van deze mensen zo eerlijk mogelijk weergeven. Ik snap het geduld dat je voor verandering moet hebben nu beter en dat de oplossing niet bij één persoon of instituut ligt. Zelfs Tata Steel vraagt om regie van de overheid. De wereld is sneller veranderd dan dat de industrie mee kan veranderen.”

“Ik hoop films te maken die toegankelijk zijn. Dat je geen expert hoeft te zijn om ze te kunnen bekijken. Of het nou gaat over de Taliban, over kansarme kinderen in het onderwijs of Tata Steel, ik probeer een open blik te faciliteren. Ik vind documentaires vaak behoorlijk highbrow. Alsof je alle voorkennis als kijker al moet hebben en ze vergeten je mee te nemen. Maar ook films waar vanaf het begin de stelling van de makers domineert of voelt dat het om één perspectief draait probeer ik te vermijden. Waarbij vanaf het begin af aan het clichébeeld wordt voorgeschoteld. De Taliban als vrouwonvriendelijke engerds of Tata Steel alleen maar als de grote vervuiler. Die verhalen lees en zie je overal.

Ik denk dat elk verhaal meerdere kanten heeft en je altijd moet proberen een zo creatief mogelijke invalshoek te bedenken, zolang het past bij het onderwerp. En daarin volg ik altijd als eerst mijn eigen fascinatie in wat ik monteer. Wat dat betreft ben ik meer een maker dan een editor. Daarnaast probeer ik altijd veel uit met muziek. Ik maak zelf muziek en dat heeft veel invloed op hoe ik monteer en hoe ik probeer het publiek zo veel mogelijk mee te nemen in het verhaal."

“Ik vind het geweldig om aan producties mee te werken die een maatschappelijke impact kunnen hebben, maar ik limiteer mezelf niet tot sociale vraagstukken. Ik probeer films te maken waar we de tijd hebben en nemen om echt in de materie te duiken. Projecten waarbij je de ruimte krijgt om verschillende perspectieven te belichten en verschillende vormen kunt uitproberen. Documentaires proberen vaak zo’n punt te maken, ze zijn pamflettistisch of pretenderen de wereld te veranderen.

Ik vind het interessant om alle invalshoeken te onderzoeken en daarin te kijken hoe we kunnen verassen in plaats van achter een mainstream mening aan te lopen. Het zou best kunnen dat Greenpeace onze serie STAAL propaganda voor Tata Steel gaat noemen, maar net zo goed kan Tata Steel ons te kritisch vinden. Sommige kijkers vinden vast dat we greenwashen, anderen zullen ons klimaatdrammers noemen. Ik vind dat wij als makers de situatie niet hoeven te veranderen: die verandering is namelijk al bezig, en dat hebben wij met het team proberen vast te leggen.”

“Hierna ga ik een speelfilm voor de bioscoop monteren. Ik heb nu weer een aantal maatschappelijke documentaireseries gemaakt, dus ik heb veel zin om weer in een andere wereld te duiken. STAAL kwam voort uit mijn eigen fascinatie voor de fabriek toen er nog geen enkel RIVM-rapport uit was en omdat we zo lang konden filmen is dat verhaal onderweg groter geworden. Nu hop ik weer aan boord van de fascinatie van iemand anders.

Als editor heb ik het voorrecht om samen te werken met mensen die vaak al jaren bezig zijn met een onderwerp, er alles vanaf weten en alle betrokken personages op de voet hebben gevolgd. Het is fantastisch om er dan samen met die enthousiaste makers een film van te maken. Ik zie wel welke dossiers in de toekomst nog op mijn pad komen.”

In de vierdelige documentaireserie STAAL volgen we staalfabriek Tata Steel en zijn buren in veranderende tijden. Na een eeuw staalproductie in de duinen van Wijk aan Zee staan de bewoners van de IJmond lijnrecht tegenover elkaar. Voor veel IJmonders is de fabriek hun leven en hun brood. Zij zien het rokende gevaarte in de duinen als een vanzelfsprekend onderdeel van het landschap.

Andere, vaak nieuwe, bewoners maken zich ernstig zorgen over hun gezondheid. Plannen om groen te gaan produceren komen misschien wel te laat. Want het geduld raakt op en het protest van omwonenden tegen Tata Steel groeit. STAAL gaat over de grote vraag van nu: hoe leef je samen, als de belangen zo uiteenlopen?

STAAL bekijk je vanaf 13 maart op NPO 2 en NPO Start.