Een Noorse krant die het vluchtverhaal van twee Syriërs reconstrueerde, een Palestijns-Syrische dichter die excuses aanbood en een documentairemaker die op zoek was naar een nieuwe vertelvorm. Eindredacteur Bert Janssens blikt terug op het maakproces van de documentaire Maalstroom.

'Waar is de overkant? Er is geen overkant. We drijven verder, spoelen over de hele wereld aan'

Anne Vegter

Adriaan van Dis vocht tegen zijn tranen toen Anne Vegter begin maart in De Wereld Draait Door het gedicht voorlas, waarin zij zich voorstelde hoe het nieuws uit Nederland zou zijn als hier dezelfde verwoesting plaatsvond als in Syrië. Naast haar zat de Palestijns-Syrische dichter Ghayat Almadhoun. Vegters’ gedicht was een reactie op het gedicht dat Almadhoun eerder in de uitzending voorlas. Daarin bood hij namens alle Syriërs zijn excuses aan voor al het leed dat zij Europa hadden aangedaan.

Bij haar slotregels zal Vegter ongetwijfeld de foto voor ogen hebben gehad van de onbekende man in wetsuit die op maandag 27 oktober 2014 aanspoelde bij Paal 20 op het Texelse strand.

Begin januari 2015 spoelde op het Noorse eiland List een man in exact hetzelfde wetsuit aan. Een Noorse journalist ging op onderzoek uit. Hij kwam uit bij een Syrische man in Londen die zijn neef als vermist had opgegeven. Op 7 oktober 2014 had hij voor het laatst met hem ge-sms’t: 'Ik ben in Calais op het strand en ik zie Engeland. Morgen ga ik proberen naar Engeland te komen.' Daarna is nooit meer iets van hem vernomen.

DNA-onderzoek leverde via de Syrische Londenaar een match op tussen de Texelse drenkeling en zijn naar Jordanië gevluchte vader en moeder.  De wetsuitman kreeg een naam.

Mouaz al-Balkhi, 22 jaar.

De Noorse drenkeling en hij hadden op die 7e oktober de wetsuits gekocht bij de Decathlon in Calais. Samen met twee snorkels, een masker, vinnen en watersokken. En een waterdichte map voor het bewaren van paperassen. Om 20.03 uur rekenden ze af: 256 euro.

Ook documentairemaker Misja Pekel ging op onderzoek uit. Geen gedicht leverde het op, geen journalistiek verhaal.

Wat ging er in het hoofd van Mouaz om toen hij op het strand van Calais stond, de overkant zag, het water in ging? Via Facebook, YouTube en mobieltjes, in Nederlandse AZC’s, in Calais en met hulp van het NPO-kanaal voor vluchtelingen Net in Nederland zocht hij filmpjes, die Syrische vluchtelingen bewaarden om de herinnering aan hun leven in het Syrië toen de verwoesting nog niet om zich heen gegrepen had, vast te houden.

Maalstroom werd de titel van de documentaire, niet voor niets een verwijzing naar een titel van de meester van de found footage-documentaire, de Hongaar Peter Forgacs. 

Op zoek naar het perspectief van de man op het strand van Calais monteerde Misja met Menno Otten een vloeiend verhaal, waarin de meest normale beelden emotionele betekenis krijgen. Een kind dat de wasmachine inruimt. Een motorritje door groene heuvels. Dansen in een nachtclub. Een sneeuwbui. Het verloren paradijs van de herinnering.

Dan staan na een minuut of vijfendertig in de documentaire mannen bovenop de immens grote middeleeuwse waterraden van de Syrische stad Hama, meters hoog boven de rivier de Orontes. Ze wachten, niet omdat ze aarzelen om te springen. De juiste windvlaag, de juiste rimpeling in het water. Dan gaan ze, een lange duikvlucht de diepte in.

Toen ik een paar dagen nadat ik voor het eerst een ruwe versie van Maalstroom gezien had, Adriaan Van Dis terugzag in De Wereld Draait Door, dook bij zijn tranen de vlucht van die mannen in mijn hoofd op. En was er de man op het strand in Calais.

De voice-over van Maalstroom is mede geschreven door de gast van Adriaan van Dis, Ghayat Almadhoun. 

Mouaz is begraven op het kerkhof van Den Burg. Zijn graf wordt onderhouden door twee Texelaars, Netty, 85 jaar, Kees, 72 jaar. 'Het is prachtig dat deze mensen een graf bijhouden van iemand die ze helemaal niet gekend hebben', liet Rahaf al-Balkhi, een zus van Mouaz, in het Noord-Hollandse Dagblad vanuit Jordanië weten. 'Zo nu en dan mail ik Rahaf foto’s van het graf, zodat ze kunnen zien hoe het erbij ligt', zei Kees. 'We beschouwen hen nu als familie', sloeg Rahaf de brug naar de overkant.

Bekijk hier het gesprek dat Adriaan van Dis had met Ghayat Almadhoun: