Hugo Borst onderzoekt het WK in Qatar, met Clairy Polak

In vier afleveringen stellen Borst en Polak zichzelf, en negen andere mensen die aan het woord komen in de podcast, belangrijke en kritische vragen over het WK. Hoe zit het bijvoorbeeld met de arbeiders die omkwamen bij de bouw van de stadions, hotels en wegen? Kunnen we spreken van moderne slavernij? 

De twee voetballiefhebbers reflecteren ook op zichzelf. Hadden wij als journalisten meer actie moeten ondernemen? Waarom hebben we niks gedaan? “Morele superioriteit geeft een fijn gevoel, maar het maakt vooral ook machteloos en verdrietig, omdat het nergens toe leidt,” zegt Polak. We spreken hen over hoe ze het maken van de podcast hebben ervaren, hun eigen worsteling rondom het WK en wat hen het meest is bijgebleven.

Polak: “Het idee was om te kijken in hoeverre er sprake is van moderne slavernij en hoe wij daarmee omgaan. Bovendien wilden we onszelf in deze podcast bevragen. Onze hele maatschappij is gestoeld op moderne slavernij. Mobieltjes bevatten kobalt. Dit wordt door jonge kinderen uit een mijn gehaald. Of denk bijvoorbeeld aan onze kleren. Ook deze worden gemaakt in moderne slavernij. Normaal maken we ons daar weinig druk om, maar nu met het wereldkampioenschap in Qatar zijn we daar opeens enorm mee bezig. We proberen een beetje te onderzoeken hoe dat nou eigenlijk zit en waar die selectieve verontwaardiging vandaan komt. De zorg en verbazing over het WK zijn uiteindelijk de reden geweest om deze podcast te maken.”

Borst: “Hoe ouder ik word, hoe maatschappijkritischer. Ik vind het belangrijk om te blijven meevoelen. Ik wil nooit afgestompt raken. Dit was voor mij dan ook een ideale kans om mij met mijn werk te verdiepen in deze materie. Wat gebeurt daar? Waarom is het WK toegewezen aan Qatar? Waarom hebben we eigenlijk niks gedaan? Hadden wij als journalisten meer actie moeten ondernemen? In de podcast gaan we op zoek naar al deze antwoorden.”

Polak: “Ik had een beeld van de KNVB als een uitermate afhoudende organisatie. Ze zijn redelijk defensief, maar ze hebben zeer goed oog voor de problemen van dit WK en proberen daar ook op hun manier mee te dealen. Ik vond ze er vrij open over. Het was dus eigenlijk een vrij prettig gesprek met Gijs de Jong (secretaris-generaal van de KNVB), terwijl ik had verwacht dat de KNVB zich defensiever zou opstellen.

Verder hebben we nog veel andere mensen gesproken, zoals Volkskrant-journalist Willem Vissers. Hij schreef in 2014 een column over dat hij niet naar Qatar zou gaan, omdat hij het waanzin vond. Hij vertelt in het gesprek waarom hij nu uiteindelijk toch gaat. Daar kan je het wel of niet mee eens zijn, maar hij weet het goed uit te leggen. Zijn morele strijd was interessant om te zien.

En ook sporthistoricus Jurryt van de Vooren weet het goed in perspectief te zetten. Hij zegt, kijkend naar de geschiedenis, dat er altijd wel protesten zijn. Dan staan er even tijdelijk schijnwerpers op het onderwerp en nemen we ons allemaal voor dat het anders moet. Daarna, wanneer de schijnwerpers uit zijn, zijn die goede voornemens weer weg. Het enige wat we misschien nog kunnen verwachten, is dat er een compensatiefonds komt en dat we ooit nog van dit besmette toernooi zullen leren. Dat zet het enigszins in perspectief. Al vertelt van de Voorn in ons gesprek dat hij daar niet zulke hoge verwachtingen bij heeft, omdat hij in de historie ziet dat dit bijna nooit zo gaat.”

Borst: “Ik herinner mij een verhaal in Trouw dat mij diep raakte. De wijze waarop de Qatari omgaan met mensen is echt stuitend en dat is voor hun de norm. Hopelijk komt toch bij hen het besef dat dit niet kan, als er West-Europese landen zijn die bezwaar maken en uitingen doen waarmee ze laten zien dat het niet deugt. Maar misschien is dat ijdele hoop. Wat wel heel schrijdend is dat alleen de West-Europese voetbalbonden en -landen en Australië het zich aantrekken. De overige landen in Zuid-Europa, zoals bijvoorbeeld Spanje, interesseert het kennelijk niets. The show must go on. Onder elke omstandigheid. Dat is pijnlijk.”

Polak: “Tijdens het maken van de podcast kwam ik tot de conclusie dat bijna iedereen, in meerdere of mindere mate, ongemakkelijk is bij de manier waarop slachtoffers zijn gevallen in de aanloop naar dit WK. Ook bijna iedereen is enigszins opportunistisch als het gaat om de consequenties die verbonden horen te worden aan dat ongemak. De houding is toch: we gaan er toch heen, want het is ons vak. Of: we kijken toch, ook al is de lol er enigszins af door wat we allemaal weten, want het helpt niet als we niet kijken.

Er spreekt een soort machteloosheid uit de podcastserie en er zit een zekere hypocrisie in. We doen bijvoorbeeld al jaren zaken met Qatar. Bovendien hopen we nu op energietoevoer vanuit Qatar in de moeilijke tijd rondom gas. Door met de podcast alles zo op een rijtje te zetten, is het enorm duidelijk geworden dat we eigenlijk niet zo goed weten hoe we er mee om moeten gaan. Er is ontzettend veel machteloosheid, ongemak en besef van hypocrisie. Dat is wel een gevoel dat ik heel erg over heb gehouden aan het maken van deze podcast.”

Polak: “Ik hoop dat het niet alleen het WK zelf in het juiste daglicht plaatst, maar ook onze houding tegenover het Wereldkampioenschap. Qatar was nooit een fijn land, maar we hadden er nooit moeite mee. De arbeidsomstandigheden in Qatar zijn een direct gevolg van het organiseren van het wereldkampioenschap. Dat is wel een behoorlijk verschil met veel sportevenementen in andere landen die niet deugen. Op het moment dat wij elkaar spreken is er nog geen compensatie en ik heb ook weinig hoop dat die nog komt.

Dit soort verhalen moet niet alleen onze ogen openen, maar ook die van de aangesloten bonden. Dat zijn de leden van de FIFA en degene die in de toekomst iets moeten, kunnen en willen doen. Ik zou het heel fijn vinden als dat zou gebeuren. De hele worsteling met het WK is de reden dat mensen moeten luisteren. Het is makkelijk om je moreel superieur te voelen, maar er zit ook een zekere mate van hypocrisie aan onze morele verontwaardiging.”

Borst: “Ik denk dat deze podcast heel goed op een rijtje zet wat is gebeurd. Er komen negen mensen aan het woord die we bevragen. Dat is ook altijd leuk. Clairy en ik zijn voetballiefhebbers die in discussie gaan en we voelen elkaar aan de tand. Ik vond het heel erg leuk, want Clairy en ik hadden nog niet eerder samengewerkt en het is dan fijn om met zo’n ervaren mediavrouw die ook van voetbal houdt samen te werken. Het klikte goed. We hebben onderling ook veel gelachen. Ik heb altijd veel bewondering voor haar gehad en dan is het leuk om nu samen aan iets te werken. Ik heb ervan genoten.”

In de podcast Het WK Wegkijken onderzoeken journalisten en voetballiefhebbers Clairy Polak en Hugo Borst de schaduwkanten van het WK voetbal 2022. Hoe zit het bijvoorbeeld met de arbeiders die omkwamen bij de bouw van de stadions, hotels en wegen? Kunnen we spreken van moderne slavernij? En hoe zit het met onze eigen verantwoordelijkheid als voetballiefhebbers?

Luister Het WK Wegkijken vanaf nu in je podcast-app.