'Authenticiteit is een begrip dat altijd zijn eigen tegendeel oplevert,' volgens schrijver en filosoof Maarten Doorman. 'Wie naar echtheid verlangt, komt altijd bij het onechte terecht. Wie naar natuur verlangt, gaat kamperen, maar wat is er kunstmatiger dan een huisje bouwen en buiten slapen terwijl we ook gewoon in ons huis kunnen blijven? Ik ben kritisch tegenover het begrip, terwijl ik tegelijkertijd niet denk dat we zonder kunnen.'
Een authentieke Parmaham, een authentieke instagrampost: we hunkeren naar authenticiteit en willen origineel zijn, maar tegelijkertijd ook ergens bij horen. Filosoof Maarten Doorman weet alles van authenticiteit, en probeert het woord betekenis te geven.
Is het begrip 'authenticiteit' een holle kreet geworden in uw ogen?
'Veel mensen vinden authenticiteit ongelooflijk belangrijk in hun leven. Tegelijkertijd wordt die authenticiteit onophoudelijk bezoedeld door allerlei mechanismen die het resultaat zijn van technologisch ontwikkelingen en de vrije markt die op vele vlakken in ons leven is doorgedrongen. Op Facebook, Twitter en Snapchat krijg je een gevoel van spontaniteit en snelheid. Dat is belangrijk om het gevoel van echtheid op te wekken.
Politici die met een goed verhaal komen over wat ze willen, worden gewantrouwd omdat ze te veel woorden nodig hebben om het uit te leggen. De paradox is dat politici nu spindoctors in de hand nemen die ze trainen in 'authentiek kunnen overkomen'. Als je laat weten dat je je hond aait en van kinderen houdt, doe je het als politicus beter dan wanneer je het over het partijprogramma gaat hebben.'
Maarten Doorman is schrijver en filosoof. Hij doceert cultuurfilosofie aan de Universiteit van Maastricht en is bijzonder hoogleraar Historische Cultuur van Duitsland aan de Vrije Universiteit Amsterdam. In 2012 verscheen van zijn hand Rousseau en ik, een essay over de paradox van de authenticiteit.
Waarom verlangen we zo naar authenticiteit?
'De digitale en visuele wereld om ons heen dringt zich zo onophoudelijk aan ons op dat de vraag naar echte ervaringen steeds prangender wordt. En we missen werkelijk contact: mensen gaan weer in het café zitten en naar de bioscoop. Daarachter zit het verlangen naar het echte en het natuurlijke. Dat verlangen komt op tegelijk met de Romantiek.
Rousseau is de filosoof die voor het eerst het onderscheid maakt tussen cultuur en natuur. Dat is van gigantische invloed geweest. De manier waarop wij denken, voelen, ervaren, consumeren, de liefde ervaren: het heeft allemaal te maken met die tegenstelling tussen natuur en cultuur. Het verlangen naar authenticiteit dat vervolgens met de Romantiek is begonnen, daar zijn we nooit meer vanaf gekomen. En de vraag is of we daar ooit vanaf komen.'
Wat is de keerzijde van onze hang naar authenticiteit?
'De keerzijde van authenticiteit is dat zij altijd in haar tegendeel verkeert. Op het moment dat je vraagt: 'Meen je dat nu echt', is het wantrouwen al geboren. Op het moment dat authenticiteit op tafel komt is de inauthenticiteit er, de oneerlijkheid en het bedrog.
Ik vergelijk het in mijn boek over Rousseau met de zondeval: op het moment dat er gegeten wordt van de vrucht van kennis van goed en kwaad, is dat kwaad er. Daarvoor was het er niet. Daarom gaan Adam en Eva zich ook schamen, dankzij hun zelfbewustzijn. Het nadeel van authenticiteit is het besef dat je niet samenvalt met jezelf. Het begrip authenticiteit bevat een mechanisme dat zichzelf ontkent. Filosofen noemen dat vervreemding.'
Hoe kunnen we het begrip nog zinvol gebruiken?
'Dat paradoxale is er altijd bij authenticiteit. Daarmee zou je kunnen zeggen dat je helemaal van het begrip af zou moeten. Maar ik ben er niet voor dingen alleen maar te ontmaskeren, omdat tegelijkertijd onder de vlag van authenticiteit veel belangrijke en goede dingen gebeuren.
Je kunt wel uitleggen dat 'authentiek voedsel' ridicuul is, maar dan ga je te gemakkelijk voorbij aan veel consequenties van het begrip die ik juist goed vind. Denk aan rekening houden met dierenleed, eerlijke productie, met een betere smaak, met gezondheid. Als we die authenticiteitsverlangens achter ons laten, verliezen we veel. Dus laten we als filosofen blijven nadenken over hoe we authenticiteit zinvol kunnen maken.'
Samen metpoliticoloog Kiza Magendane, filosoof Welmoed Vlieger en historicus Philipp Blom was Doorman te gast in Het filosofisch kwintet. Het gesprek over “authenticiteit”, één van de woorden waarmee we worstelen, kijk je hier terug.