Ter afsluiting van een korte Gawie Weet Raad-serie over de relatie tussen mens en machine, deze week: waarom het leven van een goudvis even veel waard is als dat van een mens.

Het Antropoceen is het huidige geologische tijdperk waarin veranderingen in aarde en klimaat onomkeerbaar het resultaat van menselijk handelen zijn. Maar wat is de invloed hiervan op de mens?

Latour
De Franse filosoof Bruno Latour gebruikt culturele metaforen om een radicale verschuiving in ons denken aan te tonen. Zo verdwijnt het ‘oude Galileaanse idee’ van de aarde als slechts een van vele ruimtelijke lichamen, onder meer in Alfonso Cuarons recente film Gravity waarin een astronaut een transformatie ondergaat: van ‘mens’ naar ‘aardgebonden wezen’ (in de slotscène waarin zij een noodlanding overleeft, G.K.).

Volgens Latour is dit soort voorbeelden illustratief voor wat ons nu te wachten staat, namelijk: ‘We zijn gedwongen onze blik terug te draaien naar Gaia (moeder aarde), het hemellichaam dat zo radicaal veranderd is als gevolg van menselijke activiteit dat het een nieuw tijdperk is ingegaan.’

Als het Antropoceen deze omgekeerde blik afdwingt, wat voor toekomst heeft de technologische mens dan nog? Impliceert technologie niet in principe vooruitgang?

The Signal
In het verlengde van Gravity, waarin die verloren astronaut tussen de sterren naar existentiële antwoorden zoekt, is er de film The Signal van William Eubank.

Drie studenten computerwetenschap ondernemen een reis op zoek naar een mysterieuze hacker. Nic is verliefd op Haley en hij heeft een sterke band met zijn vriend Noah. Algauw gaat het mis. ’s Nachts belanden ze in een houten huisje in de woestijn, waar ze flitsen van onverklaarbare fenomenen waarnemen.

Het verhaal verplaatst zich vervolgens naar een mysterieus ondergronds laboratorium waar de wetenschapper Damon leiding geeft aan experimenten die worden uitgevoerd op de studenten. Dat gaat ver: Nic en Noah ontdekken dat hun lichamen radicaal zijn veranderd: Nic heeft opeens artificiële benen, zijn vriend heeft nu artificiële armen.

Half mens
Bij Nic leidt de ontnuchtering over zijn nieuwe lichaam tot verandering in zijn denken. Hij realiseert zich dat hij al veel eerder in een ‘half mens’ was getransformeerd - door zich volledig op technologie, op computers, te focussen waardoor hij de band met zijn vriendin en vriend en met de natuur kwijt is geraakt.

Zo botsen twee werelden met elkaar in The Signal. De aarde (natuur, landschap) staat tegenover artificiële intelligentie (machines, het virtuele). De wetenschappers blijken androïdes te zijn die de mens in een soort dierentuin gevangen houden om gedrag te bestuderen.

Goudvis
Sleutelscène: Damon (een machine) brengt een mens om het leven, waarbij er een vissenkom omvalt. Gefascineerd pakt Damon een spartelende goudvis op, en plaatst die voorzichtig terug in het water.

Waarom doet hij dat? Waarom is het leven van een vis voor deze machine meer waard dan dat van een mens?

Ik denk dat het antwoord te maken heeft met het Antropoceen en de door Latour voorgestelde terugkeer naar, zoals hij het stelt, ‘sub-lunar Gaia’.

Natuur en mens
De mens heeft de aarde veranderd, waarbij hij zich zoals Nic in The Signal heeft getransformeerd tot een technologisch wezen. Maar het Antropoceen dwingt ons ánders te kijken. Latour: ‘Het richt onze aandacht op het einde van de opsplitsing van de natuur, dat wil zeggen de finale verwerping van de scheiding tussen Natuur en Mens.’

Aanstaande maandag 20 april is milieufilosoof Jozef Keulartz te gast in het radioprogramma OBA Live, onder leiding van Wim Brands en met huisfilosoof Ad Verbrugge.